Yaponiyede Uyghur élidiki lagérlarni taqash we ilham toxtini qoyup bérishni telep qilish pa'aliyiti ötküzülgen

Ilham toxtining muddetsiz qamaqqa höküm qilin'ghanliqining 10 yilliqi munasiwiti bilen yaponiye paytexti tokyoda ötküzülgen mexsus yighindin körünüsh. 2024-Yili 23-séntebir, tokyo

23-Séntebir küni yaponiye paytexti tokyoda ilham toxtining muddetsiz qamaqqa höküm qilin'ghanliqining 10 yilliqi munasiwiti bilen mexsus yighin ötküzülgen. Mezkur yighinda aldi bilen ilham toxtining amérikadiki qizi jewher ilham widiyo arqiliq sözlep ewetken sinliq nutuqi anglap ötülgen, andin yaponiye Uyghur jem'iyitining re'isi exmet létip ependi bilen xelq'ara kechürüm teshkilati yaponiye shöbisining mes'uli kitayi kétaro ependiler söz qilghan. Ular birdek Uyghur élidiki lagérlarning derhal taqilishi we ilham toxtining shertsiz qoyup bérilishini telep qilghan.

Xelq'ara kechürüm teshkilati bilen yaponiye Uyghur jem'iyiti ortaq uyushturghan bu yighin neq meydan we tordin qatnishish sheklide élip bérilghan bolup, bu yighin'gha tokyodiki kanada elchixanisining xadimliri, yaponiye yerlik parlaméntlirining ezaliri we muxbirlardin bolup, 60 tin köp kishi ishtirak qilghan.

RFA/Erkin Tarim

Exmet létip ependi bilen yaponiye Uyghur jem'iyitining idare hey'et ezasi we dunya Uyghur qurultiyining yaponiyediki wekili sawutjan memet ependi yighin axirlashqandin kéyin téléfon ziyaritimizni qobul qilip, bu yighinda asasliqi ilham toxti délosi téma qilinip, Uyghur qirghinchiliqining tonushturulghanliqini bayan qilip ötti.

Exmet létip ependi yighin toghrisida melumat bérip mundaq dédi: “Ikki sa'et dawamlashqan bu yighinda aldi bilen ilham toxtining qizi jewher yollighan widiyoluq nutuq we uning yaponche terjimisi kirishtürülgen sin nusxisi yighin ehlige qoyup bérildi.”

RFA/Erkin Tarim

Exmet létip ependi yene mundaq dédi: “Kéyin jem'iyitimiz teripidin ilham toxtining kimliki, Uyghurlar üchün némilerni qilghanliqi, shundaqla xitayning közige mix bolup qadilip, axirida qandaq bolup muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqi chüshendürüp ötüldi. Shuning bilen bir waqitta biz yene uning délosigha xelq'ara jem'iyetning qandaq inkaslarda bolup kéliwatqanliqi toghriliq melumat berduq.”

Xelq'ara kechürüm teshkilati yaponiye shöbisining mes'uli kitayi kétaro ependi xelq'ara kechürüm teshkilatining Uyghurlar toghrisida teyyarlighan doklatini asas qilghan halda Uyghur irqiy qirghinchiliqi toghrisida qisqiche söz qilghan. Exmet létip ependi, kitayi kétaro ependining xitayning ilham toxtini muddetsiz qamaqqa höküm qilishining xelq'ara qanun'gha we kishilik hoquq ehdinamisige xilap ikenlikini tekitlep ötkenlikini bildürdi.

Tonulghan Uyghur ziyaliysi ilham toxti Uyghurlarning xitay hakimiyiti astidiki échinishliq weziyitini dunyagha ashkarilap, Uyghurlarning qanuniy heqlirini telep qilghanliqi üchün, 2014-yili 1-ayda béyjingdiki öyidin tutup kétilgen. Shu yili 9-ayning 23-küni ürümchi ottura sot mehkimisi teripidin muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan. Ilham toxtining naheq tutqun qilinip, éghir jaza bilen türmide yétiwatqinigha bu yil del 10 yil boldi. Ilham toxti tutqun qilinishning aldida we tutqun qilin'ghandin kéyin uning béyjingdiki öyige bérip a'ilisidikiler bilen körüshken sawutjan memet ependi özining 10 yil burunqi eslimilirini anglitip ötti.

RFA/Erkin Tarim

Memetjan sawutning bildürüshiche, xelq'ara kechürüm teshkilatining yaponiye shöbisi nara dégen jayda ilham toxtini qutuldurush guruppisi qurup, “Xitay ilham toxtini shertsiz qoyup bersun” dégen témida imza toplash pa'aliyiti qanat yaydurghan iken.