“ятақлиқ мәктәпләр” дики оқуғучиларниң харлинидиғанлиқи мәлум

Мухбиримиз җүмә
2020.03.08
Bitter-Winter-Uyghur-Boarding-Schools-20200307.png Зимистан торида елан қилинған ата-аниси лагерға елип кетилгән уйғур балиларниң “ятақлиқ мәктәп” ләрдә харлиниватқанлиқи һәққидики мақалә. 2020-Йили 7-март.
Photo: RFA

Хитай даирилири ата-анилири лагерларға елип кетилгән балиларға ечилған мәктәпләрни һәммә нәрсиси тәл “ятақлиқ мәктәпләр” дәп тәрипләватқан болсиму, бу мәктәп һәққидә ашкариланған бәзи учурлар хитайниң дегәнлирини ялғанға чиқармақта.

“зимистан тори” да берилгән бир тәпсилий хәвәргә қариғанда, бу хил мәктәптики оқуғучилар харлинидикән, озуқсиз қалидикән вә роһий чүшкүнлүккә учрайдикән. 

Хәвәрдә җәнубий уйғур елигә җайлашқан бир “ятақлиқ мәктәп” оқутқучисиниң ейтқанлиридин нәқил елип көрситишичә, униң оқуғучиси 9 яшлиқ гүлнар әсли шадиман бир қиз болуп, у, бу мәктәпкә йөткәлгәндин кейин униң йүздин күлкә пүтүнлән көтүрүлгән.

У дәрскә диққәт қилалмайдикән, даим йиғлайдикән. Униң ата-аниси лагерға елип кетилгән болуп, уни әң хушал қилидиған бир иш болса икки һәптидә бир қетим сиртта қалған уруқ-туғқанлирини йоқлашқа берилидиған қисқиниға рухсәт икән. Униң шу күн кәлгүчә тақити тақ болидикән вә илтимасни балдур тапшуруп чиқип кетишкә алдирайдикән. 

Сиртта туғқанлири йоқ башқа балиларға тәшвиқат филими көрүш орунлаштурулидикән. Уларниң үч вақ тамиқиға көктат билән гүрүч берилидикән. Оқуғучилар даим бу тамаққа тоймиғанлиқини билдүридикән. 

Униңдин башқа һәр бир оқуғучиға йерим йилда бир қетим бир тахта сопун вә бир қап чиш пастиси тарқитилидикән. Иссиқ су асасән йоқ болуп, балилар пакизлиқида гуман болған туруба сүйи ичидикән. 

Хәвәрдә оттура уйғур елидики бир мәктәптики әһвалларму баян қилинған. Бу бир башланғуч мәктәп болуп ата-анилири лагерға елип кетилгән балилар мәктәптә қаттиқ қийнилидикән. 

Бәзи анилар әрлириниң лагерда икәнлики, өйидә йәйдиған пул йетишмигәчкә мәктәп формисиғиму чиқиш қилалмайдиғанлиқини ейтишқан. Бәзи анилар пул тепиш үчүн нимкар ишләп өйлиригә кәч қайтқачқа, бундақ аялларниң балилириниң кимлирини ююп беридиғанғиму вақти чиқмай қалидиған әһваллар көп учрайдикән. Бундақ балилар мәктәпкә иссиқсиз, мәйнәт кийимләрни кийишип келидикән вә чүшкүнлүктә күн өткүзидикән. 

Хәвәрдә йәнә корладики бу бир параванлиқ мәркизи мисал қилинған. Бу урунған һәр күни кәч 3 яштин 6 яшқичә болған бир нәччә балини сақчи елип келидикән. Бу балиларниң ата-анилири лагерға елип кетилгән болғачқа уларниң баридиған өйи йоқ икән. Шуңа улар бу йәрдә турушқа мәҗбур икән. 

Хитай даирилириниң 1 милйондин 3 милйонғичә уйғур вә башқа мусулман хәлқләрни аталмиш “қайта тәрбийәләш лагерлири” ға елип кәткәнлики хәвәр қилинған. 

Хитай бу орунларниң кәспий тәрбийәләш мәркәзлири икәнликини тәшвиқ қилған болса, уларниң сиртта қалған пәрзәнтлириниң “тоққузи тәл ятлиқ мәктәпләрдә күтүлүватқанлиқи” ни хәвәр қилған иди.

Һалбуки, хәлқара кишилик һоқуқ органлири хитайниң уйғурларни йиғивелиш лагерлириға солап уларниң инсаний һәқ-һоқуқиға еғир дәриҗидә дәхли-тәрз қиливатқанлиқини билдүрүшкән вә хитайни бу лагерларни дәрһал тақашқа чақирған. 

Алдинқи күни америкидики “йәһудий чоң қирғинчилиқи мозийи” хитайниң уйғурларға қаратқан бастуруш сияситини “инсанийәткә қарши җинайәт” дәп бекиткән иди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.