Wénada chaqirilghan “Yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilati” ning yighinida jaza lagérliri mesilisi otturigha qoyuldi

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2020.02.21
Doluqun-Eysa-202002-01.jpg D u q re'isi dolqun eysa ependi wénada chaqirilghan “Yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilati” ning yighinida. 2020-Yili 19-féwral. Wéna, awstriye.
RFA/Ekrem

19-Féwraldin 21-féwralghiche awstiriye paytexti wéna shehiride “Yawrupa bixeterlik we hemkarliq teshkilati” ning 19-nöwetlik parlamént ezaliri yighini ötküzülgen. Yighin'gha “Yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilati” gha eza bolghan 57 döletning yuqiri derijilik emeldarliri, parlamént ezaliri, asiye we yawropadiki bir qisin döletlerde pa'aliyet élip bériwatqan nopuzluq kishilik hoquq teshkilatlirining rehberliri, adwokatlar, déplomatlar hem mutexessisler bolup, köp sanda kishi qatnashqan. Yighin'gha Uyghurlargha wakaliten d u q re'isi dolqun eysa ependi teklip qilin'ghan.

Dolqun eysa ependi mezkur teshkilatning 2019-yili polsha paytexti warshawada chaqirilghan yighinighimu teklip bilen qatniship, Uyghurlarning weziyiti toghrisida doklat teqdim qilish pursitige érishken idi. 

Melum bolghinidek, “Yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilati” 1973-yili finlandiye paytexti xélsénkida qurulghan. 1995-Yili kölimi kéngiyip amérika, kanada we sabiq sowét ittipaqidin ayrilip chiqip musteqil bolghan ottura asiya döletliri hemde türkiye qatarliq döletler qoshulup eza bolghan dölet sani 57 ge yetken xelq'araliq zor teshkilatqa aylan'ghan. Bu teshkilatqa yuqiriqi 57 dölettin eza bolghan parlamént xadimlirining sani hazir 323 kishi bolup, ularning yighinliri “Parlamént ezalirining yighilishi” xaraktérini alghan. 

20-Féwral küni “Yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilati” 19-nöwetlik yighinining terkibide “Siyasiy panahliq tiligüchilerning heq-hoquqini qoghdash” témisida ilmiy muhakime yighini uyushturulghan. Yighinda xitaydiki kishilik hoquq depsendichiliki we Uyghurlarning échinishliq weziyitini anglitish üchün dolqun eysa ependi sözge teklip qilin'ghan. 

Bu yighin'gha 2009-yili polshada qurulghan, hazir merkizi orni bélgiye paytexti biryusélda bolghan “Ochuq diyalog fondi jem'iyiti” riyasetchilik qilghan. Mezkur jem'iyet 2018-yilidin buyan yawropa ittipaqida wekil turghuzup kéliwatqan bolup, jem'iyetning hazirqi re'isi lyudmila kozlawiskaning wénadin ziyaritimizni qobul qilip bildürishiche, bu qétimqi “Siyasiy panahliq tiligüchilerning heq-hoquqini qoghdash” yighinida xitay, rusiye, qazaqistan we türkiye qatarliq döletlerdiki kishilik hoquq depsendichiliki mesililiri nuqtiliq muzakire qilin'ghan. 

Lyudmila kozlowiska sözide wénada ötküzülgen bu yighinda Uyghurlargha wakaliten d u q re'isi dolqun eysa ependining doklat teqdim qilip, xitaydiki kishilik hoquq depsendichilikini, bolupmu xitay hakimiyitining Uyghur rayonida jaza lagérlirini tesis qilip milyonlighan Uyghurlarni heqsiz qamap élip bériwatqan irqiy we medeniyet qirghinchiliqlirini delilliri bilen otturigha qoyup zor tesir qozghighanliqini tilgha aldi.

Bu yighinda tunji bolup sözge teklip qilin'ghan d u q re'isi dolqun eysa ependi wénadin ziyaritimizni qobul qilghanda bu qétimqi yighinning Uyghurlarning omumiy weziyitini hem jaza lagérliri mesilisini dunyaning her yerliridin kelgen dölet erbablirigha we kishilik hoquq teshkilatlirining rehberlirige tepsiliy anglitishning yaxshi bir pursiti bolghanliqini tilgha aldi. U nutuqida dunyaning her yerliridiki Uyghur siyasiy panahliq tiligüchiler mesilisini tutqa qilip turup, xitaydiki jaza lagérliri mesilisi toghrisida toxtalghan. 

Dolqun eysa ependi sözide yene “Yawrupa bixeterlik we hemkarliq teshkilati” ning herqaysiy döletlerde siyasiy panahliq tilep turiwatqan Uyghurlarning heq-hoquqlirini qoghdishini, xitayning muhajirettiki Uyghurlargha séliwatqan tehditlirige qarshi tedbir élishini telep qilghan. 

Bu yighinda yene qazaqistanning weziyiti toghrisida botagoz jardimali, italiyening weziyiti toghrisida antoniyo stango, russiye toghrisida darya el-jed, türkiye toghrisida jushkun yorulmaz qatarliq kishilermu nutuqlar sözlep, öz döletliridiki kishilik hoquq we siyasiy panahliq tiligüchiler saheside saqliniwatqan mesililerni otturigha qoyghan.

“Ochuq diyalog fondi jem'iyiti” ning re'isi lyudmila kozlowiskaning bildürishihche, mezkur jem'iyet yawropa ittipaqi we “Yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilati” da közetküchilik salahiyetke ige bolghan. Bu jem'iyet dunyaning herqaysi elliride yüz bergen kishilik hoquq depsendichiliki hem insaniyetsiz qilmashlarni yawropa ittipaqi hem “Yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilati” gha yetküzüsh, chare-tedbir qollinishqa dewet qilish, bésim ishlitish pursetlirige ige iken. Uning éytishiche, bu qétimqi yighinda Uyghurlar hem jaza lagérliri mesilisining küntertipke kélishi yaxshi bir bashlinish bolghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.