Uyghur diyaridiki mektepler xitayning yuqiri téxnikiliq nazaret sistémisi bilen qaplanmaqchi

Muxbirimiz gülchéhre
2020.04.13
lager-kamera-kocha.jpg Kochidiki közitish kaméralirining astida kétiwatqan oqughuchilar. 2019-Yili 4-iyun, aqtu.
AFP

Bügünki uchur dewride ma'arip sahesiningmu tereqqiyati zamaniwi pen-téxnika we uchur téxnikisi wasitiliridin ayrilalmaydu. Yéqinda “Shinjang géziti” 2020-yili-9 apréldiki xewirige qarighanda, xitay tereqqiyat we islahat komitéti Uyghur aptonom rayoni ma'aripini zamaniwilashturushni algha siljitish qurulushi boyiche 2020-yilliq 1-türkümdiki merkezning xamchot ichide meblegh sélish pilanini chüshürgen bolup, aptonom rayondiki mejburiy ma'aripi mektepliri, toluq kurs we aliy mekteplergiche bolghan alte mexsus türge jem'iy 986 milyon yüen ajratqan. Xitay dölet xamchotidin ajritilghan bu zor meblegh sélish orunlashturushida, ishlitilish da'irisi we nishani heqqide xitay ma'arip ministirliqi we xitay taratquliri qatarliq menbelerdin bezi uchurlargha ige bolush mumkin.

“Xelq tori” ning bultur 3-aprél künidiki xewiridin ashkarilinishiche, ma'arip ministirliqi oqutquchilar xizmiti mehkimisining mes'uli 2-aprél “Ma'arip ministirliqining pütün memlikettiki ottura-bashlan'ghuch mektep oqutquchilirining uchur téxnikisini qollinish iqtidarini östürüsh qurulushini yolgha qoyush toghrisidiki pikri” ni tarqatqan bolup, toqquz türlük asasliq tedbir arqiliq, töt chong wezipini emeliyleshtürüp, ottura-bashlan'ghuch mektep oqutquchilar qoshunining uchur sapasini östürüp, uchur téxnikisi bilen oqu-oqutushning yughurulup, tereqqiyatta yéngiliq yaritishigha omumyüzlük türtke bolushni meqset qilghan.

Buningda: “2022-Yiligha barghanda, del jayida toghra bahalaydighan oqutquchilarning uchur sapasi tereqqiyati yéngi méxanizmi ornitip, uchur téxnikisi bilen oqu-oqutushning yughurulup, tereqqiyatta yéngiliq yaritishigha omumyüzlük türtke bolush nishanini asasiy jehettin ishqa ashurush kérek” déyilgen.

“Ürümchi ma'arip xewerliri tori” ning bultur 19-dékabir tarqatqan xewiridin xitay ma'arip ministirliqining yuqiriqi telipining bolsa Uyghur diyaridiki baghche ma'aripidin bashlap toluq otturilarni öz ichige alghan, bezi sinaq nuqtiliri qilip belgilen'gen mekteplerde emeliyleshtürülüshke bashlighanliqi, yeni uchurlashqan ma'arip sistémisini berpa qilishning Uyghur diyari ma'arip sahesige kéngeygenliki melum boldi.

Sélin'ghan mebleghlerning nishan we meqsiti heqqide Uyghur diyaridiki ma'arip tarmaqliridin tepsiliy melumat élishqa tirishtuq.

Qumul wilayetlik 2-ottura mektepning éléktronluq oqutush ishxanisidin lyu mu'ellim so'allirimizgha jawab berdi:

Uning chüshendürüshiche, bu mektepning kéyinki mezgillik pilani, memliketlik ma'arip xizmet yighinining rohini izchillashturush bolup, hazirghiche ular mektepte mexsus oqutush sanliq uchur ambiri merkizi, sen'et we tenterbiye oqutush merkizi hemde idé'ologiye we exlaq terbiye merkizidin ibaret 3 chong merkezning hemkarliship uchur almashturup oqutush ishlirini uchrashturup bashqurush nishanini ishqa ashurmaqtiken.

Uningdin bu xil yuqiri pen téxnika arqiliq ders ötüshning qandaq élip bérilidighanliqini sorighinimizda, u téléfonni yene bir oqutquchigha berdi.

Bu ayal oqutquchi özining yéqinda yuqiri téxnika boyiche ders ötüsh yighinigha we kursigha qatniship kelgendin kéyin özining sépida ilgiriki iptida'iy doskining ornigha éléktronluq doska arqiliq yuqiri téxnikilardin paydilinip süretlik we janliq ders ötkendin kéyin, oqughuchilarning derske bolghan qizghinliqining ashqanliqini sözlidi. Ulardin “Bu xil yuqiri pen téxnikining oqu-oqutushtin bashqa mektep bashqurushqimu ishlitilemdu we oqughuchilarni nazaret qilishta qandaq tedbiqliniwatidu?” dep sorighan so'alimiz, jawabsiz qaldi we téléfon ikkinchi ulanmidi.

Halbuki xoten wilayetlik tejribe ottura mektepning éléktronluq oqutushni bashqurush ishxanisidin téléfonni alghan xadim, özining yuqiri téxnikiliq oqutushni bashqurush bölümining inzhénéri ikenliki, bu sistéma mektepke bultur etiyazda kirgüzülgendin kéyin oqutush ishlirining tereqqiyatini ilgiri sürgendin bashqa heqiqiy türde uchurlashqan bashqurush sistémisi berpa qilin'ghanliqini éytti.

Biz uningdin özi turuwatqan bu ishxanida némiler üstide közitish élip baridighanliqi we yuqiri téxnikiliq bashqurush sistémisini chüshendürüp bérishni telep qilduq. Uning éytishiche, yuqiri téxnikiliq sistémini ulash üchün uchur yumtali we téxnikidin bashqa tor muhiti kétidu. Bu ishxana tor muhitining éqimigha kapaletlik qilghandin bashqa, torni siniplargha ornitilghan kaméra we oqutquchilarning yanfonlirining sistémisigha ulashqa mes'ul bolup, u özi turghan közitish öyidin oqutquchilarning we oqughuchilarning sinipqa qachan kirgen, torgha qachan ulan'ghanliqini bilip turidu hemde yüz tonush sistémisi qatarliqlar arqiliq ularning barliq meshghulatini körüp turalaydu.

U yene nöwette yuqirining telipi we pilani boyiche, her bir sinip her bir oqughuchi üstidinmu éléktronluq arxip turghuzuluwatqan bolup, bularning hemmisi mektepning yuqiri téxnikiliq bashqurulidighan sandinigha qachilinip arxiplashturulidiken we qerellik analiz qilinip, oqutush netijisi heqqide doklat teyyarlinidiken.

Biz, uningdin oqutquchi we oqughuchilarning özlirining apparat arqiliq küzitiliwatqinidin xewiri bar-yoqluqi hemde ularning qandaq inkas qayturuwatqanliqini soriduq. U mundaq jawab berdi: “Elwette deslep oqughuchilar bilmidi, kéyin bu sistémini chüshendürgendin kéyin adette derske qiziqmaydighan oqughuchilardimu birdinla özgirish peyda bolup diqqet qilip anglaydighan boldi”.

Biz uningdin “Bu oqughuchilarning birdinla derske diqqet qiliwatqanliqi ularning dersni qobul qiliwatqanliqidin dérek béremdu ?” dep sorighinimizda, u yene mundaq dep jawab berdi: “Elwette undaq emes, ularning diqqet bilen olturushi ularning yaqturghanliqini ipadilimeydu, lékin bu arqiliq bir adetni yétildürüshke yétekleymiz. Yeni oqughuchining siniptiki ipadiliri qosh arxipqa kirgendin kéyin shekillen'gen sanliq melumatlar bilen bu oqughuchining qanchilik diqqet qilghinini, waqtida mu'ellim sorighan so'alni körüp qanchilik waqtida inkas qayturghanliqinimu közitimiz, shunga bu sistéma oqughuchini bashqurmaydu, emma bu sistéma arqiliq oqutush bilen bashqurushni birleshtürüshke bolidu.

U yene: “Undaqta bu xil közitish sistémisini mekteplerge omumlashturush hökümetning mexsus meblighi we buyruqi boyiche mejburiy élip bériliwatqan siyasitimu?” dégen so'alimizgha mundaq jawab berdi:

“Elwette buningda mektep xalighanche élip baridighan ish yoq, hökümetning muqim süpet telipi boyiche élip bérilidu. Oqutquchilar we oqughuchilar bilen arimizda elwette héssiyat almashturush bolidu, lékin bu téxnika héssiyatsiz soghuq bir shey'i, biz bu yuqiri pen téxnika arqiliq bashqurghanda oqughuchilarda könelmeslik körülidu, emma biz yéteklesh arqiliq oqughuchilarni özlükidin telepke layiq öginish qilidighan bir adetni yétildürüshke yétekleymiz. Hazir bashta hel qilishqa tégishlik riqabet mushu. Tor boshluqining ünümini ashurup ishlitiwatqimiz 4 g. Buning tor éqimi yaxshi”.

Jang inzhénér mektepte qaysi xildiki téxnikiliq üsküniler seplen'genliki heqqide jawab bérishni ret qildi.

Gerche pen téxnika wasitiliri arqiliq ottura, bashlan'ghuch mektep oqughuchilirining tapshuruq yükini yéniklitish, oqutquchilarni hem zeherlik bor we doskidin azad qilish ma'aripning tereqqiyati sanalsimu, emma pütkül Uyghur jem'iyitining her sahe we her qatlamliri, xitayning yuqiri téxnikiliq bashqurush sistémisi astigha élin'ghan hemde bu xelq'araliq axbarat wasitiliri we kishilik hoquq organliri teripidin Uyghurlar we Uyghur diyari xitayning yuqiri téxnikiliq teqiblesh tejribixanisigha aylanduruluwatqanliqi tenqidke uchrawatqan bir peytte oxshashla tenqidke uchraydiken. Xitay hökümitining mexsus meblegh ajritip, siniplargha kaméra békitishi, mekteplerde oqughuchilar uchur ambiri qurush qatarliq wasitilerni qollinip, oqu-oqutushnimu uchurlashturup nazaret qilish sistémisigha élip kiriwatqanliqi Uyghur közetküchilerde endishe peyda qilmaqta.

Ilgiri uzun yil Uyghur ma'arip sépide xizmet qilip we norwégiyege kelgendin kéyinmu norwégiyediki ottura-bashlan'ghuch mekteplerde oqutquchi bolup kéliwatqan semet abla ependi, pen téxnikining ma'aripqa kirishi dunya boyiche muqerrer bolghan bir tereqqiyat yoli bolsimu, emma xitay hökümitining yuqiri téxnikiliq bashqurush sistémisining oqutquchi we oqughuchilarni nazaret qilishqa qaritilishi emeliyette ma'aripning ilmiy we erkin tereqqiyatigha tosqunluq qilish ikenlikini otturigha qoydi. U, “Xitay hökümitining eslidinla qattiq bésim astidiki Uyghur diyari ma'arip sahesini bu xil ashqun tedbirlerni qollinip nazaret qilishi yenimu ziyanliq aqiwet élip kélidu” dep tenqid qildi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.