تۆتىنچى قىسىم: نەزەرخوجا ئابدۇسەمەت (ئۇيغۇر بالىسى) نىڭ ئابدۇرەھىم ئەيساغا كۆرسەتكەن تەسىرى
ئابدۇرەھىم ئەيسانىڭ سىرلىق ئۆلۈمى خىتاي كوممۇنىستلىرى ئۇيغۇر دىيارىنى ئىدارە قىلىشقا باشلىغان دەسلەپكى 10 يىلدا يۈز بەرگەن ئەڭ پاجىئەلىك سىياسىي دېلولارنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ.
مەرھۇم نىزامىدىن ھۈسەيىن ئەپەندى 1998-يىلى 3-ئاينىڭ 3-كۈنى داۋالىنىش ئۈچۈن ئۆيىگە قويۇپ بېرىلىپ، بىر ئايدىن كېيىن بۇ دۇنيا بىلەن ۋىدالىشىدۇ.
مەرھۇم نىزامىدىن ھۈسەيىن ئەپەندىنىڭ ئۇيغۇر سەرخىللىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى ۋەتەن ۋە مىللەتكە بولغان مەسئۇلىيەت ھەم ۋىجداننى ئالدىنقى شەرت قىلغان ئىدى.
ئابدۇغوپۇر شاپتول داموللا 1930-يىللاردىكى مىللىي ئىنقىلاب دەۋرىدە قەشقەردىكى قوزغىلاڭچىلار رەھبەرلىرىنىڭ ئارىسىغا نىزا-زىددىيەت تېرىغان.
1995-يىلىنىڭ ياز ئايلىرىدا تارىخچى تۇرغۇن ئالماس تۇيۇقسىزلا مەرھۇم نىزامىدىن ھۈسەيىننىڭ ئۆيىگە كىرىپ كېلىدۇ.
1980-يىللارنىڭ ئاخىرلىرىغا كەلگەندە يېڭى ئەۋلاد ئۇيغۇر ياشلىرى ئىچىدە ۋەتەن تارىخىنى قايتا ئۆگىنىش قىزغىنلىقى كۆتۈرۈلىدۇ.
1997-يىلى 3-ئايدا 70 ياشتىن ئاشقان مەرھۇم نىزامىدىن ھۈسەيىن ئەپەندى قولغا ئېلىنىپ ئۈرۈمچىدە يېپىق سوت ئېچىلغان.
سەئىدىيە دۆلىتى يىقىلغاندىن كېيىنكى بىرقانچە ئەسىرلىك جەريان كېيىنكى ئوتتۇرا ئەسىرلەر ئۇيغۇر تارىخىنىڭ ئەڭ قاراڭغۇ سەھىپىلىرىنى تەشكىل قىلىدۇ.
1980-يىللار مەرھۇم نىزامىدىن ھۈسەيىننىڭ ھاياتىدىكى پۈتكۈل زېھنىي كۈچىنى قەلەم كۈرىشىگە بېغىشلىغان، ئۇيغۇر تارىخى بويىچە يازغان بىر يۈرۈش يىرىك ئەسەرلىرى بىلەن يېڭى بىر ئەۋلاد ئۇيغۇرلارنى ئۆز تارىخى ھەققىدە قايتا ئويلىنىشقا سەپەرۋەر قىلغان يىللار بولدى.
مەرھۇم نىزامىدىن ھۈسەيىن ئەپەندى ئۇيغۇر دىيارىدا كەم ئۇچرايدىغان «يەر ئاستى كۇتۇپخانىسى» نى بەرپا قىلغان ئىدى.
1979-يىلى 4-ئايدا «شىنجاڭ گېزىتى» ئىدارىسىگە قايتىپ كەلگەندە چاچ-ساقاللىرىنى قىرو باسقان 60 ياشلىق پېشقەدەمگە ئايلانغان ئىدى.
1980-يىلى 8-ئاينىڭ 2-كۈنى قاغىلىق-تىبەت تاشيولىنىڭ سېرىق داۋان دېگەن جايىدا يۈز بەرگەن قانلىق ۋەقە قاغىلىقتىن تاكى قەشقەرگىچە بولغان رايونلارنىڭ ۋەزىيىتىنى بىردىنلا جىددىيلەشتۈرۈۋېتىدۇ.
20 يىللىق تۈرمە ۋە قاچقۇنلۇق ھاياتى نىزامىدىن ھۈسەيىن ئەپەندىنىڭ ئانا تۇپراققا ۋە خەلقىگە بولغان مۇقەددەس سۆيگۈسىنى سۇسلاشتۇرالمىغان.
1970-يىللارنىڭ ئاخىرقى مەزگىلىگە كەلگەندە خىتايدا ماۋ زېدوڭ دەۋرى ئاخىرلىشىپ، يېڭى بىر دەۋرنىڭ پەردىسى ئېچىلىدۇ.
1970-يىللاردىكى 10 يىل مەرھۇم نىزامىدىن ھۈسەيىن ئەپەندىنىڭ ھاياتىدا ئۆز سالاھىيىتىنى يوشۇرۇپ ياشاشقا مەجبۇر بولغان تۇرغۇن يىللار ئىدى.
نىزامىدىن ھۈسەيىن 1970-يىللاردىن كېيىن ئۈرۈمچىگە ئانچە يىراق بولمىغان سانجىنىڭ تاغلىق يېزىلىرىدا ئۆز سالاھىيىتىنى يوشۇرۇپ ياشاشقا مەجبۇر بولىدۇ.
1970-يىلىنىڭ ياز ئايلىرىدا قەشقەردىن قارا ماشىنا بىلەن ئۈرۈمچىگە قېچىپ كەلگەن نىزامىدىن ھۈسەيىن سىياسىي ئاتموسفېراسىنى جىددىيچىلىك قاپلىغان بۇ شەھەرنىڭ شاۋقۇنلۇق قوينىغا يەنە كىرىپ كېلىدۇ.
قاراقىلچىن تۈرمىسىدىكى تۇزاقتىن ئامان قالغان نىزامىدىن ئەپەندى بۇ دەھشەتلىك جەھەننەمدىن چوقۇم قېچىپ قۇتۇلۇش ئىرادىسىگە كېلىدۇ.
1960-يىللارنىڭ ئاخىرلىرىدا مەھبۇس نىزامىدىن ھۈسەيىن مارالبېشىدىكى قاراقىلچىن تۈرمىسىدە ھاياتىدىكى ئەڭ قاباھەتلىك يىللارنى ئۆتكۈزىدۇ.
نىزامىدىن ھۈسەيىن ئەپەندى 1966-يىلى 4-ئايدا بالا-چاقىلىرى بىلەن بىرلىكتە بېيجىڭ ئەتراپىدىكى لۇگوچياۋ تۈرمىسىدىن چىقىرىلىدۇ.
نىزامىدىن ئەپەندى 1960-يىللاردا بېيجىڭدىكى مەشھۇر لۇگوچياۋ تۈرمىگە ئائىلىسى بىلەن بىرلىكتە قامالغان بىردىن-بىر ئۇيغۇر مەھبۇس ئىدى.
1964-يىلىنىڭ ئاخىرلىرى جەنۇبتا يوشۇرۇنۇپ تۇرۇش مۇمكىنچىلىكى قالمىغان نىزامىدىن ھۈسەيىن بالا-چاقىلىرىنى ئېلىپ ئۈرۈمچىگە تەۋەككۈل قىلىپ كېلىدۇ.
ماڭا ئىككىنچى قېتىم سوت ئېچىلغاندىن كېيىن تولۇق بىر ئاي ئۆتۈپ كەتكەن بولسىمۇ، ھېچ بىر ھۆكۈم چىقمىدى.
مەرھۇم نىزامىدىن ھۈسەيىن ئەپەندى 1960-يىللاردىكى تۈرمە ھاياتى ۋە خىتاي تۈرمىسىدىن تەكرار-تەكرار قېچىش ۋەقەلىرى ھەققىدە تەپسىلىي مەلۇمات بېرىدۇ.
نىزامىدىن ھۈسەيىن ئەپەندى قاچقۇنلۇق قىسمەتلىرى ۋە ھاياتىنى دوغا تىكىپ ئالغان تەۋەككۈلچىلىك قەدەملىرى ھەققىدە توختىلىدۇ.
بەزىدە بىر قانچە ئايدا بىر قىلىنىدىغان قان، شۆلگەي ۋە تەرەت تەكشۈرۈش ماڭا پەقەت غەلىتە بىلىنمەپتىكەن.
