يىگىرمە بىرىنچى قىسىم: 18 يىللىق سۈكۈتتىن كېيىن ئالمۇتادا بېرىلگەن گۇۋاھلىق
ئابدۇرەھىم ئەيسا 1957-يىلى 7-ئاينىڭ ئاخىرىغىچە مەككە ۋە مەدىنەدىكى بىر يۈرۈش ھەج پائالىيەتلىرىنى ئاخىرلاشتۇرۇپ، 8-ئاينىڭ بېشىدا خىتاي دۆلەتلىك ھەج ئۆمىكىنى باشلاپ، ۋەتەنگە قايتىپ كېلىدۇ.
ئابدۇرەھىم ئەيسا ئىنتايىن چىگىش ۋە مۇرەككەپ بىر ھېسسىيات ئىلكىدە مۇسۇلمانلارنىڭ قىبلىگاھى جايلاشقان قۇتسال تۇپراقنى دەسسەيدۇ.
ئون بەشىنچى قىسىم: سوغۇق ئۇرۇش ۋە مەككىدە كۈچ سىنىشىش
ئون تۆتىنچى قىسىم: ئابدۇرەھىم ئەيسانىڭ «ھەج تاۋابىتى» گە ئەۋەتىلىشى
ئون ئۈچىنچى قىسىم: «ئېچىلىپ-سايراش» تا سايرىغان ئابدۇرەھىم ئەيسا
ئون ئىككىنچى قىسىم: ئابدۇرەھىم ئەيسا: «ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىنىڭ ئاچقۇچى كىمنىڭ قولىدا؟»
ئون بىرىنچى قىسىم: «ئىلى قازاق ئاپتونوم ئوبلاستىدا ئۇيغۇرلارنىڭ ئورنى قانداق بولىدۇ؟»
قارشىلىق تۇيغۇسى كۈچلۈك بولغان ئابدۇرەھىم ئەيسانى ئۈرۈمچى ۋە ئىلىنىڭ مۇھىتىدىن ئايرىپ، بېيجىڭغا يۆتكەيدۇ.
توققۇزىنچى قىسىم: ئابدۇرەھىم ئەيسا «51 چىلەر» مەجلىسىدە
يەتتىنچى قىسىم: ئەخمەتجان قاسىمىدىن ئايرىلغان ئېغىر كۈنلەردە
1946-يىلى 6-ئايدا شىنجاڭ ئۆلكىلىك بىرلەشمە ھۆكۈمەت قۇرۇلۇپ، ئەخمەتجان قاسىمى ئۆلكىنىڭ بىرىنچى مۇئاۋىن رەئىسى بولىدۇ.
ئابدۇرەھىم ئەيسا 1942-يىلىنىڭ ئاخىرى يۈزلىگەن ئۇيغۇر سەرخىللىرى بىلەن بىر قاتاردا قولغا ئېلىنىپ، شېڭ شىسەي تۈرمىسىگە قامىلىدۇ.
ئابدۇرەھىم ئەيسا ھاياتىنىڭ نەۋقىران ياشلىق يىللىرىنى 1930-يىللاردىكى ئىلى ئۇيغۇر مائارىپىنىڭ راۋاجلىنىشى ئۈچۈن سەرپ قىلىدۇ.
تۆتىنچى قىسىم: نەزەرخوجا ئابدۇسەمەت (ئۇيغۇر بالىسى) نىڭ ئابدۇرەھىم ئەيساغا كۆرسەتكەن تەسىرى
ئابدۇرەھىم ئەيسا پۈتكۈل رۇسىيەدە، جۈملىدىن ئوتتۇرا ئاسىيا رايونىدا غايەت زور سىياسىي ۋە ئىجتىمائىي ئۆزگىرىشلەر يۈز بېرىۋاتقان پەۋقۇلئاددە بىر دەۋردە ئالمۇتا ئوبلاستىغا قاراشلىق غالجات يېزىسىدا دۇنياغا كەلگەن ئىدى.
بۇ قاباھەتلىك 70 يىلنى بېشىدىن ئۆتكۈزگەن ئۇيغۇر شاھىتلار خىتاي كومپارتىيەسىنىڭ «بەختلىك شىنجاڭ» سەپسەتەسىنى كەسكىن رەت قىلىدۇ.
بۇ يىل 24-سېنتەبىر 20-ئەسىر ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدىكى ئاتاقلىق يازغۇچى ۋە دراماتورگ زۇنۇن قادىرىنىڭ ۋاپاتىغا 30 يىل تولغان خاتىرە كۈندۇر.
ئابدۇرەھىم ئەيسانىڭ سىرلىق ئۆلۈمى خىتاي كوممۇنىستلىرى ئۇيغۇر دىيارىنى ئىدارە قىلىشقا باشلىغان دەسلەپكى 10 يىلدا يۈز بەرگەن ئەڭ پاجىئەلىك سىياسىي دېلولارنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ.
مەرھۇم نىزامىدىن ھۈسەيىن ئەپەندى 1998-يىلى 3-ئاينىڭ 3-كۈنى داۋالىنىش ئۈچۈن ئۆيىگە قويۇپ بېرىلىپ، بىر ئايدىن كېيىن بۇ دۇنيا بىلەن ۋىدالىشىدۇ.
مەرھۇم نىزامىدىن ھۈسەيىن ئەپەندىنىڭ ئۇيغۇر سەرخىللىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى ۋەتەن ۋە مىللەتكە بولغان مەسئۇلىيەت ھەم ۋىجداننى ئالدىنقى شەرت قىلغان ئىدى.
ئابدۇغوپۇر شاپتول داموللا 1930-يىللاردىكى مىللىي ئىنقىلاب دەۋرىدە قەشقەردىكى قوزغىلاڭچىلار رەھبەرلىرىنىڭ ئارىسىغا نىزا-زىددىيەت تېرىغان.
1995-يىلىنىڭ ياز ئايلىرىدا تارىخچى تۇرغۇن ئالماس تۇيۇقسىزلا مەرھۇم نىزامىدىن ھۈسەيىننىڭ ئۆيىگە كىرىپ كېلىدۇ.
1980-يىللارنىڭ ئاخىرلىرىغا كەلگەندە يېڭى ئەۋلاد ئۇيغۇر ياشلىرى ئىچىدە ۋەتەن تارىخىنى قايتا ئۆگىنىش قىزغىنلىقى كۆتۈرۈلىدۇ.
1997-يىلى 3-ئايدا 70 ياشتىن ئاشقان مەرھۇم نىزامىدىن ھۈسەيىن ئەپەندى قولغا ئېلىنىپ ئۈرۈمچىدە يېپىق سوت ئېچىلغان.
سەئىدىيە دۆلىتى يىقىلغاندىن كېيىنكى بىرقانچە ئەسىرلىك جەريان كېيىنكى ئوتتۇرا ئەسىرلەر ئۇيغۇر تارىخىنىڭ ئەڭ قاراڭغۇ سەھىپىلىرىنى تەشكىل قىلىدۇ.
1980-يىللار مەرھۇم نىزامىدىن ھۈسەيىننىڭ ھاياتىدىكى پۈتكۈل زېھنىي كۈچىنى قەلەم كۈرىشىگە بېغىشلىغان، ئۇيغۇر تارىخى بويىچە يازغان بىر يۈرۈش يىرىك ئەسەرلىرى بىلەن يېڭى بىر ئەۋلاد ئۇيغۇرلارنى ئۆز تارىخى ھەققىدە قايتا ئويلىنىشقا سەپەرۋەر قىلغان يىللار بولدى.
