Abdulhekimxan mexsumning hayati we küresh yoli (12)

Istanbuldiki minglighan Uyghur jama'iti merhum abdulhekimxan mexsum hajimning depne murasimigha qatnashti. 2016-Yili 23-dékabir. Istanbul, türkiye.

12-Bölüm: taylandtiki Uyghur musapirlar kirizisidin dunyagha so'al

2013-Yilidin 2015-yillirighiche dawam qilghan sherqiy-jenubiy asiya elliridiki Uyghur musapirlar krizisi Uyghur bügünki zaman tarixidiki yene bir qétimliq zor weqe bolup qaldi. Bu weqe xitayning Uyghurlargha qaratqan milliy we diniy basturush siyasitining ich yüzini ashkarilapla qalmastin, belki yene Uyghur mesilisining bir uchining chégra halqighan xelq'araliq mesilige, yeni dunya musapirlar krizisining bir qismigha ayliniwatqanliqinimu körsitip berdi.

Nechche minglighan Uyghurlarning yurtlirini tashlap xitayning jenubiy ölkiliri arqiliq sherqiy-jenubiy asiya ellirige ötishi, ularning top-topi bilen wiyétnam, tayland we malayshiyada tutqun qilinishi, tayland türmiliride yillarche qamaqta yatqan minglighan Uyghur musapirlirining xitaydin türkiye sozulghan bu uzaq “Hijret” sepiride soruqchiliq tartishining sewebi zadi néme? dunya, shu jümlidin dunya tertipini kontrol qiliwatqan zor küchler néme üchün bu mesilide jim turuwaldi? xitaygha néme üchün so'al qoymidi?

Sherqiy-jenubiy asiyadiki Uyghur musapirlar krizisi dawamida körüshmigili 20 yil bolghan oghli, yüzinimu körüp baqmighan kélini we qéchish sepiride tughulghan nareside newrilirining paji'esi bilen éghir bedel töligen merhum abdulhekimxan mexsum 2016-yilining mart aylirida bu mesile boyiche dunya jama'etchilikige so'al tashlaydu.

Merhum abdulhekimxan mexsum eyni waqitta sherqiy-jenubiy asiyadiki Uyghur musapirliri krizisi boyiche yaponiye muxbirlirining ziyaritini qobul qilghinida, bu paji'elik krizisning tüp sewebining xitay hakimiyitining mustemlike siyasitide ikenlikini tekitleydu. U yene bu nuqtidin xitayning qoshnisi bolghan yaponiyeni haman bir küni otturigha chiqidighan xitay tehditidin agahlanduridu. 

U yene bu qétimliq Uyghur musapirlar krizisining arqa körünüshi, kélip chiqish sewebliri we uning paji'elik aqiwetliri heqqide toxtalghinida öz oghli hesen bilen kélini ruqiyening bu seperdiki échinishliq qismetlirini misal süpitide tilgha alidu. 

Merhum abdulhekimxan mexsum hayatining axirqi mezgilliride özining qiliwatqan ishliri we burchi heqqide toxtilip mundaq deydu: “Xelqimiz 60 yildin buyan özige xas bolghan milliy ma'ariptin, milliy rohtin, toghra we mötidil bolghan diniy terbiyedin ayrilip qaldi. Bügün'ge qeder köpligen kishilirimiz özlirining heq-hoquqlirini tonighini yoq. Dunya bilen özi otturisida zadi qanchilik uzaq ariliqning mewjutluqini toluq hés qilghinimu yoq. Shunga men pütün waqtim we zéhnimni teshwiqat we toghra bolghan diniy terghibat ishlirigha serp qiliwatimen.”

Merhum abdulhekimxan mexsum 2016-yilining dékabir aylirida tuyuqsiz qaza qildi. Merhumning ayali meryemgül xanim yéqinda yoldishining eyni yilliri wetendin ayrilishqa mejbur bolup misir qatarliq ellerde uzun mezgil ilim tehsil qilghanliqi, 2005 yilining axiri pütün a'ilisi bilen türkiye köchüp kélip olturaqlashqanliqini eslime qildi.

Meryemgül xanim yene merhum yoldishining taki 2005-yilighiche weten'ge qaytip xelqi üchün xizmet qilish pursitini kütkenlikini, emma shu yilining axirliri xitay hökümitining özi üstidin chiqarghan tutush buyruqidin xewer tapqanliqini, shuningdin kéyin türkiye kélip olturaqliship, istanbulda “Sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyiti” qurushning teyyarliq xizmetliri bilen aldirash bolghanliqini bayan qildi.

(Dawami bar)