Qaraqurum bürküti: nizamidin hüseyinning hayati (33)

Ottuz üchinchi qisim: 20 yilliq qachqunluq axirlashqan künlerde

1970-Yillarning axirqi mezgilige kelgende xitayda maw zédong dewri axirliship, yéngi bir dewrning perdisi échilidu. 1958-Yilidin buyan “Esheddiy yerlik milletchi” dégen qalpaq bilen 20 yillap türme we qachqunluq hayatini béshidin köchürgen nizamidin hüseyin 1978-yilining öktebir aylirida sanji taghlirida yoshurunup yürgen jayidin ochuqchiliqqa chiqidu we béshidiki “qalpaq” élip tashlinidu. U hayatining axirida türmide qaldurghan eslimiside shu künler heqqide mundaq dep yazidu.

Shu yillarda ashil yézisidiki qazaq mektipining toluqsiz ottura sinipini püttürüsh aldida turghan jür'et nizamidin dadisining tunji qétim öz ismi bilen ochuqchiliqqa chiqqanliqini, ürümchi we sanjidin kelgen emeldarlarning ashil yézisidiki bir xamanda yighin échip, “Nizamidin hüseyinning béshidiki esheddiy yerlik milletchi dégen siyasiy qalpaq élip tashlandi” dep jakarlighanliqini esleydu.

Chachlirigha aq arilighan, isiq-soghuqta we hayat riyazetliride pishqan, emma ilgiriki chaqqanliqi we yashliq qamiti sel pükülgen bu gewde 20 yildin kéyin “Shinjang géziti” idarisige qaytip kelginide uning “Qalpiqi” ni alghan shu hökümet ulargha turalghu öy tépip bérelmeydu.

20 Yilliq türme we qachqunluq hayat goya bir meydan qorqunchluq chüshtek achchiq eslimige aylinidu. 1940-Yillarda qoligha qoral élip jenggahlarda urush qilghan, 1950-yillarda weten we milletning kélechiki heqqide xitay kompartiyesige so'al qoyghan bu newqiran yigit 20 yilliq teqibdin kéyin belliri mükcheygen bir gewdige aylinidu. U öz xatirisige “Men 20 yil zerbe, xorluq we réjim bilen élishtim,” dep yazidu.

Jür'et nizamidin bala chaghlirida béshidin ötken bir hékaye arqiliq dadisining “Siyasiy mesilisi” ning a'ilisige keltürgen éghir rohiy jarahetlirini eskertip ötidu.

Derweqe, 1958-yili nizamidin ependige kiydürülgen “Esheddiy yerlik milletchi” dégen siyasiy qalpaq uning 20 yilliq yashliqini türme we qachqunluqqa mehkum qilghan bolsa, balilirini, bolupmu ikki qizini oqush we normal yashash pursitidin mehrum qilidu. Jür'et nizamidin ikki achisining dadisining xizmiti eslige kelgen 1980-yillardin sanji taghlirida qep qélip musheqqetlik ömür ötküzgenlikini tilgha alidu.

1979-Yili 4-ayda nizamidin hüseyin ependi sanji taghliridin ürümchige qaytip kelginide öysiz we makansiz qalidu. Ular deslepte shinjang uniwérsitétining arqa teripidiki kona kések öylerning birini ijarige élip olturghan bolsa, kéyinche ürümchi poyiz istansisining üsti teripidiki tagh baghrida öy sélip olturidu.

Shu mezgillerdiki hayati heqqide qelem tewretken nizamidin ependi munularni bayan qilidu: “Men ‛shinjang géziti‚ ge qaytip kelgendin kéyin 1983-yili ömür yoldishim hörnisaxan 49 yéshida alemdin ötti. 1987-Yili pénsiyege chiqtim. Hayatimda ajayip kechürmishlerni béshimdin ötküzdüm. Hayatim élishish, musheqqet chékish, zerbe we xorluq bilen küresh qilish ichide ötti. Peqet birla nersem-qelimim yénimdin ayrilmidi. Peqet birla ghayem-wetinim we millitimning teqdiri üchün küresh qilish yolidin qet'iy yanmidim. Purset tughulghandimu chet'elge chiqip ketmidim, belki xelqimning qoynida turup, yighisini teng yighlashni qerzim dep bildim.”

(Dawami bar)