Қарақурум бүркүти: низамидин һүсәйинниң һаяти (11)

Мухбиримиз қутлан
2018.11.06
Nizamidin-Huseyin-1960.jpg Низамидин һүсәйин әпәнди хитай түрмисидин қечип йүргән йиллирида. 1960-Йиллар.
RFA/Qutlan

Он биринчи қисим: разведка сепидики “өлмәс тохтимәт”

1945-Йили 11-айниң 31-күни таң атарға йеқин җәнубтики “тағ инқилабчилири” ниң алдин йүрәр зәрбидар қисимлири қағилиқ наһийә базириға һуҗум қозғап, әтиси, йәни 12-айниң 1-күни қағилиқ наһийә базирини азад қилиду. Қағилиқ уруши миллий армийә манас дәряси бойида тохтап, илидики шәрқий түркистан җумһурийитиниң сөһбәт вәкиллири үрүмчидә гоминдаң мәркизий һөкүмитиниң вәкиллири билән тинчлиқ сөһбитигә олтурған мәзгилләрдә елип берилған чоң урушларниң бири иди. Шуниңдин кейин ташқорған вә қарақурум тағлири вадисини база қилған миллий қисим поскам вә йәкәнни азад қилишниң җиддий тәйярлиқини қилиду. 1946-Йили 1-айниң 9-күни ләшкәр полкиниң қағилиқ наһийә базиридики баш штаби яш низамидин әпәндини полк тәркибидики 9 кишилик һәрбий разведка әтритигә йөткәйду. 1-Айниң 12-күни кечидә низамидин әпәнди 2 ешәккә отун артип “отунчи” қияпитидә гоминдаң әскәрлириниң қаттиқ мудапиәси астидики поскам базириға йошурунчә кириду.

Поскамдики гоминдаңниң әмәлий күчи вә уларниң җайлишиш әһвалини разведка қилип муһим ахбаратларға еришкән низамидин әпәнди әтиси, йәни 1-айниң 13-күни чүштин кейин қағилиқ наһийә базириға қайтип келиду вә әһвални полк штабиға доклат қилиду. Шу күни йерим кечидә миллий қисим поскам наһийә базириға һуҗум қилиду. Дәккә-дүккидә қалған гоминдаңниң поскам наһийә базиридики йүздәк қораллиқ күчи урушмайла қачиду. Улар қечиш җәрянда йәкән дәря көврүкигә от қоюветип, йәкән сепили ичигә кирип кетиду. Буниң билән поскам базири азад болиду.

Низамидин әпәндиниң әслимисигә қариғанда, миллий қисим қағилиқ вә поскамни азад қилғандин кейин һәрбий разведкини йәниму күчәйтип, тез сүрәттә йәкән, мәкит вә гума наһийәлирини азад қилиш йүрүшигә тәйярлиқ қилиду. Разведка қисмида көзгә көрүнүшкә башлиған яш низамидин әпәнди шу җәрянда юқириқи 3 наһийәгә әвәтилип гоминдаң қисимлириниң бу йәрдики әмәлий күчигә даир муһим ахбаратларни игиләйду.

Һалбуки, 1946-йили 1-айниң 29-күни низамидин әпәнди җиддий һалда баш штабқа чақиртилиду. Қағилиқта турушлуқ ләшкәр полкиму буйруқ бойичә қағилиқ наһийә базирини ташлап, йәкән қошрапта турушлуқ миллий қисимларниң баш штабиға чекиниду.

Низамидин һүсәйин әпәнди өз әслимисидә “тағ инқилабчилири” ниң шунчә қурбанларни берип азад қилған қағилиқ вә поскам наһийәлиридин туюқсизла чекинип чиқиш буйруқини тапшурувалғанлиқини, әйни вақитта йәкән қошрапқа топланған җәнубтики миллий қисимлар саниниң 6 миңдин ашидиғанлиқини һәсрәт билән тилға алиду:

“қошрапқа берип билдимки, кишиләр еғизида ‛тағ инқилабчилири‚, юқири әрбабларниң еғизида ‛шәрқий түркистан җәнуб партизан қисимлири‚, өз ичимиздә ‛тағ йигитлири‚ дейилидиған миллий қисимлар саниниң қошрапта җәм болғанда җәмий 6 миңдин ашидиғанлиқи мәлум болди. Булар таҗикларни асас қилған ләшкәр полки, қирғизларни асас қилған қадирқул полки, уйғурларни асас қилған насир ахун полки, һашим хуйҗаң полки вә турди қарибәг қоманданлиқидики қағилиқ полки шуниңдәк йеңисар қизиллиқ йигитләрни асас қилған һәсән һаҗим баталйони болуп, уларниң һәммиси қошраптики миллий қисим биригада баш штабиға қарайтти.”

Низамидин һүсәйин әпәнди өз әслимисидә йәнә 1945-йилиниң ахирлиридин 1946-йилиниң башлириғичә болған җәрянда җәнубтики миллий қисим разведка әтритигә әтрәт башлиқи болуп, йәкән, поскам, мәкит вә гума қатарлиқ наһийәләрниң базар-йезилирида нәччә он қетимлиқ һәрбий разведка оператсийәлирини елип барғанлиқини тилға алиду.

Низамидин әпәнди әслимисидә йәнә өзи мәсул болған һәрбий разведка әтритиниң ташқи разведка, йәни дүшмәнниң әмәлий күчи һәққидә ахбарат игиләш вәзиписини өтәш билән бир вақитта йәнә ички разведка, йәни миллий қисим ичигә йошурунған җасусларни байқаш вә уларни тутуш вәзиписиниму тәң елип барғанлиқини тәкитләп өтиду.

Низамидин әпәнди 1946-йили 1-айдин таки 7-айғичә, йәни “11 битим” имзалинип өлкилик бирләшмә һөкүмәт қурулғучә болған арилиқта җәнубта елип берилған йәкән соқуши, калтила соқуши, тумшуқ сарай соқуши, качуң соқуши қатарлиқ 16 мәйдан чоң-кичик җәңләргә қатнашқанлиқини, 30-40 қетимдәк һәрбий разведка оператсийәлиригә йетәкчилик қилғанлиқи, бу җәрянда путиға, бәдиниң башқа җайлириға вә қешиға оқ тегип 6 қетим яриланғанлиқи вә икки қетим дүшмән қолидин сақ қутулуп чиқип, “өлмәс тохтимәт” дәп нам алғанлиқини әскәртип өтиду.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.