Xalta kiydürüsh murasimi

Ixtiyariy muxbirimiz abduweli ayup
2017.07.25
Uyghur-Siyasi-mehbus-hayati-305.jpg Uyghur siyasiy mehbus kölenggisi.
File

Méni tengritagh qamaqxanisidin yötkigen kün 2016-yili oninchi séntebir idi.

U küni men qamalghandin béri tunji qétim yuyunush pursitige érishken idim. Bu yerde yuyunush dégenlik ademni besh qoldek körgili bolidighan hajetxana ichide soghuq suni bashtin bir qanche qétim töküshtin ibaret idi. Tuyuqsiz ismim chaqirilip gundipay mehbus kiyimimni sélishqa buyrughanda shatliqtin warqirighum kelgen idi. Chünki qoyuwétilidighan mehbuslarghila shundaq déyiletti. Derhal manga sélin'ghan pullarning chékini layaqetlik mehbus dilmuratqa hediye qiliwétip, “Doklat!” dep taza bir warqirap qoyup ishiktin chiqqan idim.

Qamalghandin béri tunji bolup qolumgha ishkel sélinmay kaméridin chiqishim bolghach, ishkelge kön'gen qolumni demalliqqa nege qoyushumni bilmey tursam, béshimgha qara xalta kiydürüshti. Men néme bolghanni angqirip bolghuche qolumgha qayta ishkel sélip méngishqa buyrudi.

-Héchnémini körelmisem qandaq mangimen? dédim judunum örlep.

-Biz mangdurimiz. Sendeklerdin nechche yüzni qara xalta bilen modéldek mangidighan qiliwetken biz!-dégen bir Uyghurche awazni anglidim. Arida közüm xaltigha sel köndimu qandaq birer métir ariliqni perq étishke bashlidim. Qarisam, bir mashinining aldigha élip keptu. Mashina xéli uzaq mangghandin kéyin, yene bir yerge élip kélin'genlikimni bayqidim. Mangdamda bir postin ötüp “Doklat!” dep warqirighan meshghulatlardin qarighanda qamaqxana bolsa kérek.

Qeshqerde, tengritagh qamaqxanisida we kamérlarda yüz bergen yalingachlash, ong-solgha mangdurush, dongghaytish we maymundek sekritishler yene tekrarlandi. Bular her qétim méni yalingachlap sinchilap tekshürüp bedinimdin zadi néme izdeydighandu, dégüm kéletti. Her qétim yalingachlan'ghanda jan yérimni tutuwalattim we qollirim arqigha qayrilatti. Bu qamaqxanining tengritagh qamaqxanisidin perqi gundipaylar arisida Uyghurlarning azliqi, tekshürüshning chingliqi iken. Méni shu qeder estayidil tekshürdiki, burun héchqachan tartiwélinmighan közeynikimni élip qaldi.

Öz kiyimlirim yalingachlan'ghan yerde qaldi. Aldimgha tashlan'ghan kiyimde “Lyudawan qamaqxanisi” dégen xet turatti. Mehbus kiyimi qizil rengde bolup qeshqerdiki tunji kamérdishim emetqari we tengritagh qamaqxanisida da'im xorlan'ghan siyasiy mehbuslar kiygen kiyim shu idi. Shu'an emet qarining dümbisidiki tilim-tilim tayaq izi, mekitlik muhemmetning qorshawgha élinip tayaq yégenliki, aqsuluq talipning tükürük qachisida su ichiwatqan bichare haliti köz aldimgha kélip, yürikimni biri qamallap, yelkemge biri tash yükligendek éghir qedemler bilen kamérgha kirip keldim.

Kamérda mehbuslarning méni tayaq bilen qarshi almighinidin sel heyran qaldim. Mehbuslarning hemmisi xitay bolup soghuq qarashliri, bir-birige “Wéy'en” (siyasiy) déyiship aliyishliridin kishining téni shürkünetti. Tengritagh qamaqxanisidikige oxshash katip xatire qaldurdi, emma tizlandurmidi. Yalingach qilishqa yene duch keldim. Xosh bolghinim, hajetxana kamérgha ashkara iken, bolmisa tayaqning éghiri shu yerde tégetti. Ikki qolchomaq méni mehbuslarning aldida qip-yalingach qilip turghuzup qoyup béshimgha toxtimay muzdek su töketti. Nomustin tamgha örülginimde hemmisi qaqaqlap külüshüp méni mazaq qiliship ketti. Sa'et tötlerde bashqa mehbuslarni “Jang aka, jang aka” dégüzüp xushamet qilduruwatqan kamér bashliqi “Yighin achimiz” dep warqiridi. Hemmeylen sepras bolup, tik olturushqandin kéyin:

-Arimizgha yéngi mehbustin biri keldi. U intayin xeterlik adem. U dölet bixeterlikige tehdit salghan siyasiy mehbus, döletning düshmini. Shunga u mushu yerdiki hemmeylenning düshmini bolushi kérek. Hazirdin bashlap héchkim uning bilen gepleshmisun, hajetxanini chotkilash, teret mangdurush, kamér tazilash, méning tambilimni yuyush emdi uning wezipisi. Tamaqtin kéyin xalta kiydürüsh murasimi qilip uninggha dölet bilen qarshilishishning, bölgünchilik qilishning bedilini töletküzimiz, teyyar bolunglar, -dep hijaydi. Qalghan mehbuslarmu dost tartiship külüp kétishti. Bu hijiyishlirining tégige yételmey qorqup aran olturattim.

Kechlik tamaqni güpüldep sésiq purap turghan hajetxana yénida yep bolushumgha, hélila béshimgha su quyghan chomaqchi:

-Xalta kiydürüsh murasimi bashlandi!-dep jakarlidi.

Mehbus xitaylar derhal bir qara xaltini hajetxanigha tashlap nöwet bilen siyishke bashlidi. Andin ikkisi qolumni qayrip tutup turdi. Men néme ishkin dep bolghuche, chipildap süydük éqip turghan qara xaltini béshimgha kiydürüshti. Süydük chachlirimdin, yüzlirimdin, boyunlirimdin éqip qizil siyasiy jilitkini höl qiliwetti. Achchiq, sésiq puraqtin ichim éliship quruq hö kéletti. Közlirimni échishturuwatqan süydükke amalim yoq idi, lewlirimge kirip kétiwatqan tuzluq, achchiq suyuqluqni toxtimay tükürettim. Qollirim qayrilghan, tipirlisam tayaq yeyttim. Bu xorluqqa chidimay közlirimdin quyulghan yash we burnumdin éqiwatqan suyuqluq bilen lewlirim sel pakizlendi bolghay, quruq hö we köngül aynishtin azraq aram tépip qaldim. Qulaqlirimgha dinimiz we millitimizge a'it haqaretler, mesxiriler, mazaqlar anglinip turatti. Til bilmigen bolsam, sezgü ezalirim qiynalghan bilen rohum bunche payxan bolmasti... Xitayche bilginim seweblik zeherdek sözler süydükke oxshash quliqimgha éqip yürek yaramgha quyulatti, échishturatti....

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.