Thông tin Gia tốc

Nguyễn Xuân Nghĩa

Tiếp tục loạt bài về Việt Nam ba mươi năm sau chiến tranh, kỳ này, chúng tôi xin đề cập tới một vấn đề đã được nhắc tới lần trước là yếu tố gia tốc của thông tin trong sinh hoạt kinh tế, qua phần trao đổi sau đây cùng kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa. Tiết mục chuyên đề này sẽ do Việt Long thực hiện hầu quý thính giả.

• Bấm vào đây để nghe tiết mục này
• Download story audio

Đường phố Sài Gòn giờ cao điểm. AFP PHOTO

Đà gia tốc của thông tin

Hỏi: Thưa ông, như đã hẹn, kỳ này chúng ta sẽ đề cập tới một yếu tố chi phối sinh hoạt kinh tế của Việt Nam mà ông gọi là đà gia tốc của thông tin. Phải chăng, ông muốn nói là thông tin ngày càng được loan truyền với một tốc độ cao hơn?

Đáp: Thưa vâng, tôi muốn nói đến một hậu quả của tiến bộ về khoa học kỹ thuật đã chi phối sinh hoạt kinh tế của con người khác hẳn những gì từng xảy ra trước đây. Tôi thiển nghĩ rằng sinh hoạt kinh tế của địa cầu bị ảnh hưởng bởi rất nhiều yếu tố.

Quan trọng nhất trong các yếu tố này và gần như là một động lực của thay đổi – dù diễn biến chậm nhưng lại rất chắc chắn – đó là dân số. Năm 1975, khi chiến tranh kết thúc, dân số nước ta ở vào khoảng hơn 40 triệu, nay đã vượt quá 80 triệu, khiến Việt Nam trở thành một trong 12 nước đông dân nhất địa cầu.

Với đà nhân khẩu tăng gần gấp đôi như vậy, dân số Việt Nam thuộc vào loại trẻ, vì tỷ trọng rất cao của các người trẻ. Một xã hội có dân số trẻ thường có chung một số đặc tính là có yêu cầu rất lớn về tư bản, là phương tiện sản xuất, và dễ có đà tăng trưởng cao, với rủi ro lạm phát lớn.

Một nước có dân số trẻ cũng dễ có chế độ chính trị thiếu ổn định vì một thành phần rất lớn của dân chúng phải cố gắng rất nhiều để tranh thủ nguồn tư bản cho sản xuất, chủ yếu là tư bản từ nước ngoài, từ các quốc gia có dân số già hơn, có cơ chế kinh tế chính trị ổn định hơn.

Quan trọng nhất trong các yếu tố này và gần như là một động lực của thay đổi – dù diễn biến chậm nhưng lại rất chắc chắn – đó là dân số. Năm 1975, khi chiến tranh kết thúc, dân số nước ta ở vào khoảng hơn 40 triệu, nay đã vượt quá 80 triệu, khiến Việt Nam trở thành một trong 12 nước đông dân nhất địa cầu.

Đó là đặc tính mới của Việt Nam, trước đây không có. Yếu tố thứ hai chính là đà gia tốc thông tin. Nếu dân số là một động lực thay đổi thì thông tin mau lẹ là loại cấp số nhân – xin tạm gọi là “nhân số” - của những thay đổi ấy. Chúng ta cần giải thích hiện tượng này qua vài ba thí dụ...

Một vài thí dụ

Hỏi: Thưa vâng, xin ông nêu vài thí dụ để thính giả cùng rõ, trước khi ta nói về hậu quả.

Đáp: Ta thường nói rằng khoa học kỹ thuật đang thu ngắn không gian - khiến “khoảng cách” hay cự ly giữa các nước ngày càng nhỏ hơn vì vận chuyển dễ hơn – và thu hẹp thời gian – khiến thời gian quyết định ngày càng ngắn hơn.

Tiến bộ khoa học kỹ thuật đáng chú ý trong 30 năm qua nằm trong lãnh vực thông tin, với một số phương tiện tân kỳ, có gia tăng năng suất về tổ chức và sản xuất kinh tế nhưng cũng đặt ra nhiều bài toán trước đây hoàn toàn không có.

Cách đây trăm năm, khi các cụ của ta đang xoay trở với bài toán về chủ quyền, một người như cụ Sào Nam Phan Bội Châu phải mất bao nhiêu thời gian mới từ Việt Nam qua Quảng Châu hay đặt chân đến nước Nhật và những hiểu biết do cụ thu thập được phải mất bao nhiêu lâu mới gây được phong trào Đông Du?

Tiến bộ khoa học kỹ thuật đáng chú ý trong 30 năm qua nằm trong lãnh vực thông tin, với một số phương tiện tân kỳ, có gia tăng năng suất về tổ chức và sản xuất kinh tế nhưng cũng đặt ra nhiều bài toán trước đây hoàn toàn không có.

Cũng như vậy, cụ Tây Hồ Phan Chu Trinh mất bao nhiêu thời gian mới quảng bá được nhiều tư tưởng tiếp nhận ở nước Pháp để thành phong trào Duy Tân? Ngày nay, tình hình đã khác hẳn, và trong một nước có dân số trẻ với đặc tính tôi gọi là “thiếu ổn định” vì sự khát khao thôi thúc của một thành phần dân số rất đông, đà gia tốc của thông tin vì vậy có thể là nhân số của năng suất mà cũng là nhân tố của đổi thay.

Tuổi trẻ ngày nay nghĩ sao, ước mơ điều gì, có lẽ giới lãnh đạo cũng không hiểu nổi, như không hiểu nổi ngay con cái trong nhà.

Quốc tế về thông tin kinh tế

Hỏi: Xin ông nêu ra một thí dụ thứ nhì, thuộc về địa hạt kinh tế chẳng hạn.

Tôi nghĩ đến một thí dụ gọi là quốc tế về thông tin kinh tế. Cách đây 190 năm, là gần hai thế kỷ, Âu châu nín thở theo dõi kết quả trận chiến giữa quân Pháp do Napoléon chỉ huy và Liên quân Âu châu, chủ yếu là Anh và Phổ, do Quân công Wellington chỉ huy.

Địa bàn trận chiến là đất Waterloo của nước Bỉ, gần thủ đô Bruxelles của Liên hiệp Âu châu ngày nay. Thời ấy, hệ thống kinh doanh giao dịch của nhà Rothschild đã phát triển khá rộng rãi, với các cơ sở có mặt khắp Âu châu, nên thị trường, tức là dân chúng quan tâm đến sinh hoạt kinh tế thương mại, mới chú ý đến các quyết định mua bán của ông Nathan Rothschild, là người sáng lập hệ thống kinh doanh này tại Anh và thực tế thì còn góp tiền chiến phí cho đạo quân của Wellington.

Dĩ nhiên là Nathan Rothschild biết kết quả cuộc chiến sớm hơn thị trường Anh, và sáng đó ông ra lệnh bán các cổ phiếu của Anh. Thị trường biết vậy bèn kết luận là quân Anh thua quân Pháp nên bán theo, làm giá sụt rất mạnh. Khi giá đã sụt tới đáy, nhà Rothschild ra lệnh mua vào với giá rẻ như bèo. Mãi tới khi mọi người biết tin là Napoléon đại bại thì cổ phiếu Anh vọt tăng giá, chỉ trong một vụ ấy thôi, nhà Rothschild lời bạc triệu.

Và ông Nathan Rothschild mới có một câu châm ngôn để đời là “khi máu chảy đầy đường thì đấy là lúc nên mua vào.” Loại thông tin thị trường như thế ngày nay vẫn còn, nếu có khác thì do tốc độ nhanh hơn làm ta phải quyết định mau lẹ hơn. Thiếu thông tin, hoặc có thông tin sai lầm, là dễ sạt nghiệp.

Hậu quả...

Hỏi: Bây giờ, ta hãy nói về hậu quả của hiện tượng ấy. Ông cho rằng thông tin gia tốc đang thu hẹp thời gian quyết định?

Đáp: Chúng ta lấy quyết định căn cứ trên sự hiểu biết về thị trường và cân nhắc về lời lỗ. Quyết định ấy vừa ban hành là lập tức tác động vào thị trường, gây ra những hậu quả khác với tình hình ban đầu và có khi làm thay đổi cơ sở tính toán của mình.

Đây là vòng nhân quả, sự xoay vần có tính biện chứng. Ngày xưa, thời khoảng giữa nhân và quả như vậy có thể là vài tháng hay vài ngày, ngày nay là vài giờ hay vài phút. Trong luồng trao đổi toàn cầu, thị trường không bao giờ ngủ vì nơi này đóng cửa thì nơi kia vẫn giao dịch mua bán và tiếp nhận thông tin mới để lập tức ứng phó với tình hình mới.

Đây là vòng nhân quả, sự xoay vần có tính biện chứng. Ngày xưa, thời khoảng giữa nhân và quả như vậy có thể là vài tháng hay vài ngày, ngày nay là vài giờ hay vài phút. Trong luồng trao đổi toàn cầu, thị trường không bao giờ ngủ vì nơi này đóng cửa thì nơi kia vẫn giao dịch mua bán và tiếp nhận thông tin mới để lập tức ứng phó với tình hình mới.

Ai ngủ quên trong thị trường ấy hoặc chậm lụt trong phản ứng vì nhận thức lạc hậu thì sẽ bị thiệt. Số lượng, mức chuẩn xác và tốc độ của thông tin vì vậy chi phối các quyết định kinh tế của chúng ta nhiều hơn xưa và đây là một thách đố cho Việt Nam.

... thách đố

Hỏi: Vì sao ông nghĩ rằng yếu tố tiến bộ ấy lại là một thách đố?

Đáp: Về căn bản thì ta có thể chi phối nếp sinh hoạt của người khác, thậm chí nước khác, bằng ba cách. Hoặc là bằng võ lực, là chiến tranh, hoặc là bằng quyền lợi qua trao đổi kinh tế. Cách thứ ba là qua thông tin và tư tưởng. Với đà gia tốc thông tin này, cách thứ ba có tác dụng nhanh nhất và có lẽ mạnh nhất.

Về căn bản thì ta có thể chi phối nếp sinh hoạt của người khác, thậm chí nước khác, bằng ba cách. Hoặc là bằng võ lực, là chiến tranh, hoặc là bằng quyền lợi qua trao đổi kinh tế. Cách thứ ba là qua thông tin và tư tưởng. Với đà gia tốc thông tin này, cách thứ ba có tác dụng nhanh nhất và có lẽ mạnh nhất.

Việt Nam hết là một cường quốc quân sự để có thể làm thay đổi bộ mặt thế giới bằng súng đạn và xương máu thanh niên mà cũng chẳng là cường quốc kinh tế để mua chuộc được nước khác trong khi phải tiếp nhận thông tin rất nhiều từ thế giới bên ngoài, trong đó có nhiều yếu tố thường vượt quá sự hiểu biết của đa số người dân nên rất dễ gặp nạn “máu chảy đầy đường” như Rothschild nói về thị trường.

Đã vậy, Việt Nam chỉ có một hệ thống thông tin tương đối bén nhạy là của công an, để bảo vệ chính quyền, trong khi lại thu hẹp thông tin của thị trường, của người dân, vì chế độ kiểm duyệt. Việc kiểm soát ấy không thể khép kín tầm nhìn của người dân vì làn sóng giao lưu tư tưởng rất mạnh trên địa cầu, nhất là trong giới trẻ, nhưng có hậu quả tai hại là thu hẹp nhận thức về thị trường và dẫn tới quyết định kinh tế sai lầm.

Một thí dụ ai cũng thấy là quyết định về sản xuất, như cà phê chẳng hạn, khiến mọi người đổ xô vào một ngành tưởng là có lợi, khi sản lượng tăng thì trị giá sụt và đánh sụt lợi tức nhà sản xuất. Ba mươi năm sau chiến tranh, ưu tiên của lãnh đạo Việt Nam vẫn không thay đổi và chì chú ý vào sự tồn tại của chế độ trong khi thế giới xoay vần rất mạnh và rất nhanh.

Cho nên, kết luận ở đây là chế độ có thể có ấn tượng ổn định, thực chất là bị động và càng bịt mắt người dân và bịt miệng báo chí qua kiểm soát thông tin thì càng dễ bị bất ngờ.