Nông dân hoài nghi tái cơ cấu nông nghiệp

Lúa chín vàng ở ĐBSCL, ảnh chụp tháng 8 năm 2013.

 

Giá giảm, chi phí tăng

Giá lúa đồng bằng sông Cửu Long tiếp tục giảm sâu trong nỗi ngán ngẩm của nông dân, cùng lúc Hiệp hội Lương thực Việt Nam dự báo giảm xuất khẩu 300.000 tấn gạo so với năm ngoái.

Nông dân Tám Cước ở đồng bằng sông Cửu Long vừa thu hoạch xong 4 héc-ta lúa thu đông là vụ thứ ba trong năm. Ông vội vàng bán lúa tươi ngay tại ruộng, khi có người của doanh nghiệp theo ghe trực tiếp đến xóm ông ngã giá mua lúa hạt dài 4218 có chất lượng tốt. Đây là việc chưa từng xảy ra trong hai chục năm qua. Trước nay, chỉ có thương lái đưa ghe đến mua lúa tại ruộng cho nông dân, còn doanh nghiệp chỉ mua gạo nguyên liệu từ thương lái. Việc này tạo ra một nấc trung gian bớt phần lợi nhuận của người trồng lúa.

Ông Tám Cước tỏ ra ngạc nhiên vì khu vực của ông chưa tổ chức cánh đồng mẫu lớn hay bất cứ hình thức liên kết nào. Nông dân Tám Cước phát biểu:

Nếu mà chuyển đổi cây trồng vật nuôi thì Bộ Công thương và Bộ Nông nghiệp phải có hình thức hợp đồng bao tiêu sản phẩm cho người dân.
-Ông Tám Cước

“Lần đầu tiên có công ty Vinacam mua trực tiếp với người dân không qua thương lái, giá thị trường 4.500đ/kg họ mua được 4.600đ. bữa nay sụt rồi. Nói chung nông dân làm ra sản phẩm, nhưng chi phí đầu vào vật tư nông nghiệp phân bón thuốc trừ sâu cứ liên tục tăng giá, giá gạo bấp bênh quá. Nông dân cũng nản, nhưng bỏ ruộng ra biết làm gì bây giờ, nông dân chúng tôi bỏ ruộng ra biết làm gì để sống.”

Kế hoạch giảm trồng lúa chuyển đổi cây trồng là một phần đề án tái cơ cấu Nông nghiệp của Bộ Nông nghiệp Phát triển Nông thôn. Nhưng ba tháng sau khi Thủ tướng phê duyệt đề án, đến nay mọi sự có vẻ vẫn còn đang ở phần mở hội thảo, hội nghị nghiên cứu chứ chưa thấy sự chuyển động thực tế. Chúng tôi nêu câu hỏi với ông Tám Cước là ông có nghe gì về việc Nhà nước chủ trương bớt lúa chuyển qua loại cây khác như bắp hay đậu nành hay không? Ông Tám Cước phát biểu:

“Chính quyền địa phương không trực tiếp khuyến cáo với mình mà chỉ qua thông tin trên đài truyền hình là chuyển đổi mấy cái mô hình, chuyển đổi cây trồng, chuyển đổi chăn nuôi con này con kia. Ý là muốn cho mình làm theo, nhưng ai mà làm theo mấy mô hình đó là bể nợ liền…  từ chết tới bị thương.”

Đáp câu hỏi tại sao nông dân lại quá tiêu cực trước chủ trương của Nhà nước với mục đích là tăng thu nhập cho nông dân. Ông Tám Cước bộc bạch:

“Nếu mà chuyển đổi cây trồng vật nuôi thì Bộ Công thương và Bộ Nông nghiệp phải có hình thức hợp đồng bao tiêu sản phẩm cho người dân. Đầu vào họ đưa giống cho mình giá như thế nào, họ lấy lại giá ra sao, để mình thấy được lợi nhuận từ đó làm mới chắc ăn. Chứ theo kiểu này chẳng dám tin, cuối cùng mọi việc chẳng đi về đâu, mình sản xuất hàng loạt ra mà không có mối tiêu thụ làm thua thiệt cho nông dân. Điển hình như trồng khoai lang bây giờ còn có ngàn đồng một kg thì chết liền, họ trồng mà họ không dám mướn người ta dỡ khoai nữa, dỡ thì lỗ tiền mướn…”

Phải tính nguyên chuỗi giá trị

Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) tổ chức cầm trịch hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam, thì dự kiến đến cuối tháng 9 này tổng lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam trong 9 tháng chỉ đạt 5 triệu 320 ngàn tấn, giảm khoảng nửa triệu tấn so với cùng kỳ năm ngoái.

Phải tính nguyên một hệ thống chuỗi giá trị đó, từ giống ở đâu, viện nào công ty nào, qui trình trồng, huấn luyện nông dân và đưa giống cho họ, kế đó là ai sẽ mua cây này…
-GS Võ Tòng Xuân

Mạng tin Bloomberg trích lời ông Phạm Đồng Quảng, Phó cục trưởng Cục Trồng trọt thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn dự báo từ năm 2014 sản lượng gạo của Việt Nam có thể bắt đầu giảm. Tuy vậy ông Quảng không đưa ra một con số cụ thể, dù ông cho biết chuyển dịch cây trồng là nhằm tăng thu nhập cho nông dân, trong đó cây bắp sẽ một trong những cây trồng mục tiêu do nhu cầu của thị trường và bắp cũng là loại cây có năng suất cao.

Trả lời phỏng vấn của chúng tôi. GSTS Võ Tòng Xuân nhà nông học có uy tín hiện là Hiệu trưởng Trường Đại học Tân Tạo Long An nhận định:

“Tôi đề nghị Nhà nước, cụ thể Bộ Nông nghiệp không nên biểu nông dân trồng cái này cái kia mà chỉ biểu vậy thôi, mà không nói nguyên một cái chuỗi giá trị của nó. Phải tính nguyên một hệ thống chuỗi giá trị đó, từ giống ở đâu, viện nào công ty nào, qui trình trồng, huấn luyện nông dân và đưa giống cho họ. Kế đó là ai sẽ mua cây này, chế biến thế nào, tiêu thụ ra sao bán ở đâu. Bộ Nông nghiệp phải nghĩ luôn một chuỗi như thế thì mới bền vững được. Chuyển đổi cơ cấu rồi mạnh ai nấy làm thì chết hơn nữa, cứ trồng rồi chặt đã xảy ra nhiều năm rồi”.

Trong đề án tái cơ cấu nông nghiệp có đề cập tới mục tiêu nâng sản lượng bắp của Việt Nam từ 4,8 triệu tấn lên 8,5 triệu tấn, để tự túc nguyên liệu thức ăn chăn nuôi. Nhận định về khả năng giảm lúa trồng bắp ở đồng bằng sông Cửu Long, GSTS Bùi Chí Bửu nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam nhận định:

“Bắp ở đồng bằng sông Cửu Long chỉ có những vùng đất cù lao giữa sông, hay vùng đầu nguồn tỉnh An Giang, Đồng Tháp thì có diện tích. Nếu đẩy lên thì sẽ được khoảng hơn một trăm ngàn héc-ta, hiện nay bắp vùng này chỉ có vài chục nghìn héc-ta thôi. Nhưng vùng này diện tích manh mún nhỏ không đưa vào công nghiệp hóa được mà cũng không thể có nhà máy nào rải rác để thu mua. Cho nên chúng tôi khuyến cáo đưa cây bắp lên Đồng Nai hay lên Đắc Nông, lên Tây nguyên, với điều kiện phải đầu tư nước tưới cho nó. Nếu có nước tưới thì Việt Nam không phải nhập bắp nữa. Trong trường hợp đó giá thành mới rẻ chứ dưới đồng bằng sông Cửu Long giá thành rất đắt. Tại vì Đồng bằng sông Cửu Long trở ngại lớn nhất là vấn đề thủy lợi, bố trí kế hoạch thủy lợi chỉ cho trồng lúa thôi. Cho nên muốn trồng bắp phải có một vùng rất lớn và qui hoạch là bắp không thôi chứ không có lúa được.”

Năm ngoái Việt Nam xuất khẩu hơn 7 triệu tấn gạo giữ vị trí thứ nhì thế giới, trong lúc chờ đợi chính phủ ra tài gỡ cuộn chỉ rối kinh tế để giúp nông dân nâng cao thu nhập theo Đề án Tái Cơ Cấu. Hiện nay nông dân đồng bằng sông Cửu Long vẫn bế tắc với cây lúa, vẫn phải làm dù biết khi thu hoạch chỉ lời chút đỉnh thậm chí những người ít đất, hoặc thuê đất có thể chịu lỗ so với chi phí công sức bỏ ra.