Heptilik xewerler (2-8 öktebir)

Uyghur éli xewerliri

Amérika dölet mejlisi xitay ishliri komitéti seyshenbe küni 108 betlik 2004- yilliq kishilik hoquq weziyiti doklati élan qildi. Mezkur doklatta ilgiri sürülishiche, xitay kishilik hoquq weziyiti ötken bir yilda intayin nacharlashqan bolup, xitay da'irliri puqralarning kishilik hoquqini izchil türde ayaq asti qilghan. Doklatta yene, Uyghurlarning hazirqi ehwalimu alahide tilgha élinish bilen birge Uyghurlarning diniy we siyasiy jehettin bésimgha uchrawatqanliqi tekitlen'gen. Mezkur doklatni élan qilish munasiwiti bilen amérika dölet mejlisi xitay ishliri komitétining ijra'iye mudiri jim lich mezkur komitétning xitaydiki bu xil nachar weziyetning téximu éghirlishiwatqanliqini ilgiri sürüp mundaq dégen.

"Biz xitay hökümitining musulmanlar, xristiyanlar we tibet buddistlirining diniy étiqadi we erkinlikining dawamliq türde qattiq basturuluwatqanliqidin intayin endishe qiliwatimiz"

Amérikining bu eyiplishige nisbeten xitay tashqi ishlar ministirliki bayanatchisi kongchu'an naraziliq bildürüp, xitayda diniy étiqad erkinlikining kapaletke ige qilin'ghanliqini sherhligen.

7-Öktebir küni amérika awam palatasi tashqi ishlar ministirlikining "diniy étiqad erkinliki heqqidiki doklatini bahalash " boyiche guwaliq bérish yighini chaqirghan. Yighinda amérika tashqi ishlar ministirlikining yuqiri derijilik emeldari guwaliq bérip, béyjing da'irlirining diniy étiqad erkinlikini depsende qilish herkitidin endishe qiliwatqanliqini bildürdi.

Uyghur aptonom rayonining re'isi isma'il tiliwaldi Uyghur élige ziyaretke kelgen yawropa ittipaqining xitayda turushluq bash elchisi bilen körüshkende shinjangning islahat-échiwétishidin kéyin, alemshumul özgirishlerning bolghanliqi, xelqning turmush sewiyisining ösüp, xatirjem yashawatqanliqini bildürgen. Emma, dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat réshit isma'il tiliwaldining aldamchiliq wasitisi qollinip, weziyetni burmilap chüshendürgenlikini, emeliyette bu jaydiki tereqqiyatning xitaylar üchün payda élip kéliwatqanliqi shuningdek Uyghur tili we medeniyitining yoqutulushqa yüzlendüriwatqanliqini körsetti.

Dilshat réshit bilen oxshash tenqidiy köz qarashni amérikida yashawatqan Uyghur siyasiyoni sidiq haji ruzi ependimu tekitligen bolup, u xitay da'irlirini "Uyghur tilini we milliy ma'aripini yoqutushqa urundi" dep körsetti.

7-Öktebir küni "bügünki amérika" gézitide élan qilin'ghan xitayning gherbini échish pilanining Uyghurlargha héch qandaq menpe'et élip kelmeywatqanliqi heqqidiki maqalidimu, isma'il tiliwaldining pikrige oxshash bolmighan köz qarashlar otturigha qoyulghan.

Ötken heptide türkiye -xitay parlaméntlar ara dostluq guruppa heyiti Uyghur élining merkizi ürümchi shehride ziyarette bolghan. Bu ömekni Uyghur aptonom rayonluq xelq qurultiyining mu'awin bashliqi xojixan hakimof qarshi élip, xitay -türkiye munasiwetlirini chongqurlitishni éytip ötken. Ürümchi da'irliri türkiye wekillirige Uyghur élining chong yaxshi weziyiti heqqide sözlep bergen, emma türkiyiliklerning alghan tesirati bashqiche iken.

Ötken heptide yene qirghizistan Uyghur jama'etchiliki xitay xelq jumhuriyiti qurulghanliqining we xitay kommunistlirining Uyghur diyarini kontrolluq astigha alghanliqining 55 yilliqi munasiwiti bilen yighilish pa'aliyiti ötküzgen.

Uyghurlarning ittipaq jemiyitining re'isi ruzi muhemmed abdulbaqi ependi dunyaning her qaysi jayliridiki Uyghurlar naraziliq namayishlirini ötküzgen bolsimu, lékin qirghizistanda mundaq mümkinchilikning yoqluqidin epsuslan'ghanliqini eskertken.

Xelqara xewerler

Ötken seyshenbe küni amérikining mu'awin prizdénti dik chéni bilen démokratlar partiyisidin bolghan mu'awin prizdént kandidati jon edward oxayo shitatida mu'awin prizdéntliq namzadlirining téléwiziye munazirisi élip bardi. Ötken heptide prizdénti kandidatliri bush bilen kérry ependilermu ashkara munazire élip barghan idi.

Ötken heptide yaponiyining tokyo shehrining bashliqi ishixara sintaru xitayni yaponiyining bixeterliki üchün tehdid dep qaraydighanliqini bildürgen.

Amérika maliye ministiri jon sinow xitayni pul-mu'amile saheside islahat élip bérishqa ündidi. U, pul qimmitining bazar bahasi teripidin belgilinishi kéreklikini tekitligen. Bu munasiwet bilen ötküzülgen yighinda7 dölet guruhining maliye ministirliri, xitay xelq pulining dollar bilen bolghan hazirqi almashturush qimmitidin narazi bolghan.

Afghanistandiki saylam ishliri dawamlashmaqta. Afghanistandiki muxbirimiz bu jaydiki ehwallar heqqide melumat bérip, ademlerning bixeterlik ishlirigha nahayiti köngül boluwatqanliqini , kishilerning saylam jeriyanida weqelerning chiqishidin ensirewatqanliqini körsetti.

Rusiye qirghizistandiki hawa armiye bazisini kéngeytidighanliqi élan qilghan. Rusiye terep qirghizistandiki mezkur bazidiki esker sanini minggha yetküzidighanliqini , ayropilanlirining saninimu ashuridighanliqini bildürgen. Démek, hazir bishkek etrapida amérika herbiy bazisi bilen rusiye bazisining teng mewjut bolup turushtek weziyiti shekillengen.