Heptilik xewerler ( 18-24- dékabir)Uyghur éli xewerliriqisqiche xelqara xewerler

Uyghur éli xewerliri

Eysa yüsüp aliptékin xatirilendi

Bu yil 12-ayning 17-küni Uyghurlarning 20-esirde ötken meshhur siyasiy pa'aliyetchisi, sherqiy türkistan dewasining péshiwasi eysa yüsüp aliptékinning wapat bolghanliqigha 9 yil toshti. Bu munasiwet bilen türkiyidiki sherqiy türkistan medeniyet-hemkarliq jemiyiti türkiyidiki chong meschitlerning biride eysa yüsüp aliptékinge atap qur'an tilawet uyushturdi hemde enqerediki kadirlar uyushmisining zalida "eysa yüsüp aliptékin we sherqiy türkistan" namliq söhbet yighini achti. Enqere uniwérsitéti til we tarix –jughrapiye fakultétining proféssori sa'adettin gümen eysa aliptékinning pa'aliyetlirige baha bérip, uning muhemmed imin bughra wapat bolghandin kéyin, sherqiy türkistan dawasini dawamlashturup, yéngi ewlatlargha yetküzüshte muhim rol oynighanliqi mu'eyyenleshtürdi.

Nurmuhemmed tursun wapat boldi

Ötken heptide Uyghur milliy muzika sen'iti zor yoqitishqa uchridi, "tembur shahi" dep atilip, Uyghur xelqining hörmitige érishken nurmuhemmed tursun 19-dékabir küni tuyuqsiz qozghalghan yürek késili bilen biwaqit alemdin ötti.

Nurmuhemmed tursun hazirqi zaman Uyghur tembur chalghuchiliqining péshiwasi hüsenjan jamining shagirti bolush bilen birge özining japaliq tirishchanliqliri we talantini jari qildurush arqiliq Uyghur milliy muzika sehnisidiki bir yoruq cholpan süpitide parlighan idi.

Nur muhemmed tursun muzika sahesidila dangliq bolup qalmastin, belki yene özining tembur kéchilikining xitay da'irliri teripidin qattiq tenqid qilinishi hemde uning xizmitidin heydilishi bilenmu Uyghurlar arisida küchlük tesir qaldurghan idi. Bu weqening shuningdin kéyin bashlan'ghan "idé'ologiye sahesidiki milliy bolgünchilikke qarshi turush" dep atalghan Uyghur aptonom rayonluq kompartiye komitétining siyasiy zerbe bérish herikitige asas bolghanliqi Uyghur we xelqaraliq küzetküchiler teripidin otturigha qoyulmaqta. Munasiwetlik kishilerning bildürüshiche, merhumning yüriki eshu tembur kéchilikidin kéyin, küchlük zerbige uchrighan bolup, bu jemiyettiki köpligen ghul-ghulilargha asas bolghan.

Amérika muxbirining Uyghurlar heqqide éytqanliri

Uyghurlarning naxsha –muzikiliri, külke-chaxchaqliri, letipe-yomurliridin tartip, barliq kündilik pa'aliyetliride bir xil ghemkinlik, ümitsizlinish, doq qilish we shikayet hem nepretliri ipadilinip turidighanliqi Uyghur edipliri we obzorchilirining qelemliridila körsitilip qalmastin belki, Uyghur éligha bérip, Uyghurlarni tunji körgen gheripliklerningmu diqqetige chüshmekte.

Yéqinda Uyghur élini ziyaret qilish netijiside mexsus Uyghur mesilisi heqqide maqale yézip, Uyghurlarning térrorizimgha qarshi urushning qurbanigha aylinip, xitay hökümitining basturushigha uchrighanliqini ilgiri sürgen amérikiliq jurnalist téd rol ependi muxbirimizgha özining Uyghurlarni bir körüsh bilenla ulardiki xapiliq we naraziliqlarni séziwalghanliqi shuningdek Uyghurlar kündilik hayatning hemme terepliride dégüdek qisilishqa uchrawatqanliqi heqqide toxtalghan.

"Olturghan kishilerning chirayidin xapiliq we naraziliq chiqip turidu. Bu manga tolimu paji'elik tuyuldi.Xitay Uyghurlargha nahayiti yaman qildi. Bu bir rezillik, bu pütünley xata, rast gépimni éytsam, Uyghurlar mendin qeyserken, méning mundaq bésimgha chidap turalishimgha közüm yetmeydu" deydu téd ol ependi.

Qirghizistan hökümiti Uyghurlarning qurultiyini cheklidi

Qirghizistan jumhuriyitidiki Uyghur jama'etchiliki 12-ayning 17-küni özlirining qanunluq jemiyiti yeni qirghizistan jumhuriyetlik milletler komitétigha tewe resmi ammiwi teshkilat "ittipaq" ning qurultiyini chaqirip, yéngi re'is we bashqa munasiwetlik rehberlik heyitini saylap chiqmaqchi idi. Lékin, qirghizistan da'irliri buyruq chüshürüp, bu qurultayni échishni toxtitip qoyghan. Buningdiki seweb "bu ish qirghizistan'gha yardem bériwatqan xitayda xata chüshenchilerni peyda qilip qoyushi mumkinmish". Bu munasiwet bilen dunya Uyghur qurultiyi, amérika Uyghurliri jemiyiti qatarliq teshkilatlar qirghizistan hökümitige naraziliqini bildürdi. Béshkektiki Uyghurlarningmu bu ishtin bi'aram bolghanliqi melum, bu pikirlerni "ittipaq" merkizi komitét ezasi rehimjan hapizop ependi otturigha qoydi.

Qisqiche xelqara xewerler

Xitayning sichu'en ölkisi, lu zhuw shehiridiki bir dölet igilikidiki ximiye sana'et zawutining besh mingdin artuq ishchisi ötken heptidin bashlap namayish ötküzüp, zawut emeldarlirining chirikliki sewebidin, zawutning weyran bolghanliqigha naraziliq bildürgen.

Teywen hökümet da'irliri xitay hökümitinining "bölünüshke qarshi layihisi" ni yolgha qoymaqchi boluwatqanliqigha qattiq naraziliq bildürüp,"xitayning bu qilmishi teywenge hujum qilish üchün qanuniy asas sélishqa urun'ghanliq" dep körsetti.

Ötken heptide iraqning mosul shehiridiki amérika herbiy bazisida özini öltüriwélish xaraktérlik partlash yüz bérip 22 adem ölgen bolup, uning ichide köp sanliqni amérika eskerliri igiligen. Bu weqe amérika jama'etchilikining küchlük ghul-ghulirini qozghighan bolup, amérika dölet mudapi'e ministiri rumesféld iraqqa bérip, jengchilerdin hal sorighan.

25-Dékabir dunya yüzide xristiyan dinigha étiqat qilidighan milletlerning "rojdéstwo" bayrimi küni bolup, pütün xristiyan dunyasi eysa eleyhisalamgha béghishlan'ghan bu bayrimini tentenilik ötküzdi.

Amérika hökümiti charshenbe küni amerikining teywendiki bash elchixanisining rolini ötewatqan teywen amérika institutigha yéngi bir bina sélish üchün teybéydiki bir jayni 99 yilliq ijarige alghan. Bu ehwal xitay hökümitini qattiq bi'aram qilghan shuningdek küzetküchiler buni teywen-amérika we xitay munasiwitidiki zor burulush xaraktérlik, muhim weqe dep tehlil qilishmaqta.

Yaponiye bilen xitay arisidiki munasiwetlerning künsayin nazuklishiwatqanliqi xelqara küzetküchiler teripidi otturigha qoyulmaqta. Xewerlerge qarighanda tokyo shehrining bashliqi shintaru ishixara ependi yekshenbe küni xitayni eyiblep, xitay hökümitining xelq arisidiki özige qarshi keypiyatlarni bashqa yaqqa burash üchün yaponiyini bir ”düshmen" obraz qilip yaritishqa uruniwatqanliqini bildürdi.

Yaponiye hökümitining sabiq teywen pridénti li dongxuygha wiza bergenliki bilen xitay -yaponiye munasiwetlirining biraz jiddiliship qalghanliqi ilgiri sürülmekte. Hazir yaponiyidiki xitaygha dostane mu'amilide bolghuchilarning nisbiti künsayin azlighan iken.