Heptilik xewerler (1-7-öktebir)

Rabiye qadir xanim yawropa sepirini bashlidi

Ataqliq kishilik hoquq pa'aliyetchisi, xelq'ara Uyghur kishilik hoquq we démokratiye fondi jemiyitining prézidénti rabiye qadir xanim xelq'ara kechürüm teshkilati qatarliq xelq'araliq teshkilatlarning teklipi we orunlashturishigha bina'en yawropadiki yette döletke qaratqan Uyghur kishilik hoquq mesilisini xelq'ara jemiyetke tonushturushni meqset qilghan sepirini bashlidi.

Rabiye qadir xanim aldi bilen gollandiyining paytexti amstérdamgha yétip kélip, shu yerde turushluq Uyghur jama'itining qizghin qarshi élishigha érishken. Rabiye qadir xanim xelq'ara kechürüm teshkilati orunlashturghan "xitaydiki yoqiliwatqan we untulghan milletler" namliq muhakime yighinigha ishtirak qilip, Uyghur kishilik hoquq weziyiti heqqide doklat berdi.

Xewerlerge qarighanda rabiye qadir xanim yene gollandiye hökümet erbabliri bilenmu Uyghur mesilisi heqqide pikir almashturghan we muxbirlarning ziyaritini qobul qilghan.

2005-Yilliq nobél tinchliq mukapati élan qilindi.

2005-Yilliq nobél tinchliq mukapatining netijisi jüme küni élan qilin'ghan bolup, bu yilqi nobél tinchliq mukapati birleshken döletler teshkilatining xelq'ara atom énérgiyisi agéntliqi we uning rehbiri muhemmed el baradeyi ependige bérilgen.

Xewerlerge qarighanda bu yilqi tinchliq mukapatigha dunya yüzidiki ataqliq erbablardin 190din artuq adem namzat bolghan bolup, bu namzatlarning ichide ataqliq Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetchisi, xelq'araliq Uyghur kishilik hoquq we démokratiye fondi jemiyitining prézidénti rabiye qadir xanimmu bar iken.

Közetküchiler rabiye qadir xanimning 2005-yilliq nobél tinchliq mukapatining namzatliq salahitige érishishini Uyghur mesilisining xelq'ara jemiyet teripidin tonulghanliqi we étirap qilin'ghanliqini körsitidu dep qarimaqta. Rabiye qadir xanim bu munasiwet bilen söz qilip, özining nobél mukapatining namzatliqigha körsitilgenlikining emeliyette éziliwatqan Uyghur xelqighe mensup ikenlikini, buningdin kéyin téximu zor tirishchanliq türde Uyghurlarning kishilik we démokratik hoquqlirini qolgha keltürüsh üchün küresh qilidighanliqi tekitlidi

Musulmanlarning mubarek ramizan éyi'i bashlandi

Islam dinidiki uluq aylarning biri hésablan'ghan ramizan éyining yétip kélishi bilen roza tutush bashlandi. Dunyaning bir qisim döletliridiki musulmanlar xoshal-xoramliq bilen ramizan éyini kütüwalghan bolsa, yene bezi mustebitler hökümranliqidiki musulmanlarning roza tutushni öz ichige alghan diniy pa'aliyetliri cheklenmekte.

Uyghur élidin kelgen uchurlargha qarighanda, Uyghur élidiki bir qisim jaylarda Uyghurlarning ramizan éyini xatirilep, roza tutushi kontrolluq astigha élin'ghan bolup, idare- jemiyetlerde ishleydighan kadirlar, oqutquchilar we mektep oqughuchilirining roza tutushlirigha, meschitlerge bérip namaz oqushigha nisbeten chek qoyulmaqta. Hetta bezi jaylardiki Uyghur ashxana xojayinlirining kündüzi öz ashxanilirini taqap, peqet kechte iptar waqtida mulazimet qilishighimu yol qoyulmastin , ularning öz ashxanilirini ramizan mezgilide toluq échishigha mejburlash ehwalliri körülmekte.

Ramizan mezgilide ottura asiya we bashqa musulman ellirige tarqalghan Uyghurlardin bashqa yene amérika qatarliq gherb ellirige tarqalghan Uyghurlarmu erkin azade roza tutush we bir-birini iptargha chaqirish qatarliq pa'aliyetlerni uyushturup, aylarning sultani hésablan'ghan ramizanni köngüllük ötküzüshke tirishmaqta.

Qeshqerde mehmud qeshqeri tughulghanliqining 1000 yilliqi xatirilendi

Ötken heptide tarixtiki Uyghur döliti qaraxanilar sulalisining paytexti qeshqerde mehmud qeshqeri tughulghanliqining 1000 yilliqini xatirilesh yüzisidin ilmiy muhakime yighini ötküzüldi.

Yighin jeryanida Uyghur we xitay mutexessisliri mehmud qeshqerining hayati, uning büyük esiri türkiy tillar diwani heqqidiki ilmiy maqalilirini oqup ötken. Xitay mutexessislirining maqalilirida "qaraxanilar sulalisi junggoning zémini, mehmud qeshqeri junggoning alimi" deydighan siyasiwiylashqan idiyisi terghip qilinish bilen yene xitay tarixchilirining "Uyghurlar héch qachan musteqil dölet qurmighan, tarixta qurulghan Uyghur hakimiyetlirining hemmisi junggo merkiziy hökümitining bir qisimi, yerlik hakimiyet " deydighan sepsetiliri qayta tekitlen'gen bolup, bu mesililerde Uyghur alimliri bilen xitay mutexessisliri arisidiki köz qarashlar roshen perqlerge ige.

Uyghur élide 194 kömür kan taqap tertipke sélinmaqchi

Ötken heptide bay nahiyisining yatur kömür kanida gaz partlash weqesi yüz bérip, az dégende 14 adem ölgendin kéyin xitay da'iriliri Uyghur diyaridiki 194 kömür kanni taqap, tertipke sélishni pilanlighan.

Jorji bush térrorchiliqqa qarshi küreshni qet'iy toxtatmaydighanliqini bildürdi

Amérika prézidénti jorji bush peyshenbe küni washin'gtondiki démokratiyini ilgiri sürüsh fondida iraq urushi we térrorchiliqqa qarshi küresh heqqide nutuq sözlidi.

Prézidént bush nuqtida amérikining térrorchiliqqa qarshi küreshte ghelibe qilishi ishenchisini qayta tekitlidi hemde islam radikalizimini qattiq eyiblidi. Bush nuqtida islam radikal idé'ologiyisini tenqid qilip, uning emeliyette islam dinidin tüptin perqlinidighanliqini tekitlep "bu urushchilar, amérika yaki iraqningla düshmini emes, ular islamning hemde pütün insaniyetning düshmini" dédi. Bush yene "kommunizm idé'ologiyisige oxshash, bizning bu yéngi düshminimiz erkin kishilerni kemsitidu hemde erkin yashawatqan er-ayallarni ajiz we chüshkün dep qaraydu" dédi.

Prézidént bush térrorchiliqqa qarshi küreshni axirghiche élip baridighanliqini tekitlidi.

Kondaliza rayis ottura asiyani ziyaret qilidu

Amérika tashqi ishlar ministiri konda liza rayis xanim kéler heptide afghanistan, qirghizistan, tajikistan we qazaqistanni ziyaret qilidu.

Konda lizaning ziyariti jeryanida u ottura asiya döletliri bilen bixeterlik we démokratik ishlirini muzakire qilidu. Xewerlerge qarighanda bu qétim amérika tashqi ishlar ministiri rayis xanim özbékistanni ziyaret qilishni pilan qilmighan bolup, bu amérikining özbékistan'gha tutqan siyasiti bilen munasiwetlik iken.

Xewerlerge qarighanda yene amérika dölet mejlisining bir qanche ezaliri amérika hökümitini kerimop hökümitini qollimasliqqa chaqirghan hemde amérikining özbékistandiki herbiy bazisi üchün béridighan tölem pulini kérimof hökümitige tapshurmasliqqa dewet qilghan. Amérika hökümiti özbékistandin enjan weqesi üstide xelq'araliq tekshürüsh élip bérishke qet'iy telep qilghan bolsimu, lékin bu izchil ret qilinishqa uchrimaqta.

Köp qisim yaponiyilikler xitayni yaxshi körmeydu

Yaponiye gézitining eng yéni élan qilghan bir tekshürüsh doklatidin melum bolushiche, köp qisim yaponiyikler xitayni yaxshi körmeydu.

Yaponiye künlük xewer géziti peyshenbe puqralarning xitay we amérika heqqidiki qarashliri üstide élip barghan memliket xaraktérliq tekshürüsh doklatini élan qilghan bolup, melum bolushiche, 68% adem özining xitaygha nisbeten yaxshi tesiratta emeslikini, peqet 30% ademla xitayni yéqin köridighanliqini bildürgen.

Uchurlardin qarighanda yéqinqi yillardin buyan xitayda yaponiyige qarshi milletchilik keypiyatining küchiyishige egiship, yaponlar arisida xitaygha qarshi keypiyatlarmu köpiyishke qarap yüzlenmekte. (Ümidwar)