Һәптилик хәвәрләр (10-16-март)


2007.03.16

Хитай "қош тиллиқ маарип" қа 200 милйон йүән мәбләғ селиниду

Хитайниң икки йиғини җәрянида уйғур елидин кәлгән бир қисим вәкилләр қош тиллиқ маарипни күчәйтишни тәләп қилған. Шинҗаң гезитиниң 15 ‏- марттики хәвиригә қариғанда, хитай һөкүмити вә аптоном районлуқ һөкүмәт йәнә 13 миң 500 нәпәр "қош тиллиқ оқутқучи" ни тәрбийиләшкә 200 нәччә милйон йүән аҗратқан. Буниң ичидики 150 милйонни хитай мәркизи һөкүмити бивастә аҗратқан болуп, башқа 60 милйон йүәнни аптоном районлуқ һөкүмәт аҗратқан. Йеқинда үрүмчи қатарлиқ җайлардики бир қисим алий мәктәпләрдә қош тиллиқ оқутқучиларни тәрбийиләш мәркизи қурулуп иш башлиған болуп, тәрбийилинидиғанларниң яш өлчими 35 яштин төвән болуш бәлгиләнгән. Уйғур зиялийлириниң қаришичә уйғур елидики қош тиллиқ маарипи әмәлийәттә хитай тиллиқ маарипидин ибарәт.

Икки йиғин җәрянида һашар башланған.

Хитай һөкүмити бейҗиңда икки йиғин ечиватқан мәзгилдә уйғур елиниң қәшқәр қатарлиқ бир қисим җайлирида һәқсиз әмгәккә селиш йәнә башланған болуп, инкасларға қариғанда, қәшқәр вилайити йәкән наһийилик һөкүмәтниң йүз миңдин артуқ деһқанни яқа ериқниң сайлирида мәҗбурий һашарға салғанлиқи мәлум. 29 Йезидин йиғилған уйғур деһқанниң һөкүмәтниң пистә бадам базисида җапалиқ шараитта дақ йәрдә йетип қопуп, еғир әмгәк қиливатқанлиқи мәлум. Бу һәқтә деһқанлар өзлири инкас қилди.

Пистә бадам өстүрүш базиси қуруш кәлгүсидики юқири иқтисадий қиммәтни нәзәргә елип башлап иш болуп, бикарға ишлигән уйғур деһқанлири кәлгүсидә буниңдин мәнпәәт алаламду? пайда кимгә мәнсуп?

Шветсийидә уйғурларниң вәзийити һәққидә мәлумат бериш йиғини чақирилди

Хәтәр астидики милләтләрни қоғдиғучи инсанпәрвәр тәшкилатларниң бири һесаблинидиған 4-дуня тәшкилати шветсийидә уйғурларға мунасивәтлик бир қатар паалийәтләрни елип барди. Бу тәшкилат шветсийидики уйғур паалийәтчилириниң йеқиндин маслишишиға еришкән болуп өткән йили қәшқәр, йеңисар, йәркәнт, қағилиқ қатарлиқ җайлирида тәкшүрүш елип барған һәмдә тәкшүрүш нәтиҗиси бойичә стокһолмда уйғурларниң вәзийити һәққидә мәлумат бериш йиғини чақирип, уйғурларниң мәдәнийәт вә диний җәһәттә еғир бесимға учраватқанлиқини илгири сүрди. Бу һәқтә шветсийидики ихтияри мухбиримиз ялқун учур бәрди.

Америкидики тунҗи уйғур тарихи китаби

13- Март күни вашингтондики водров вилсон алимлар мәркизидә җорҗи товн университетиниң профессори җамес милливард әпәнди өзиниң "явро - асия өткили - шинҗаңниң тарихи" дәп аталған йеңи китабиниң мәзмунлирини тонуштурди. Бу илмий доклат йиғиниға 50 йеқин мунасивәтлик мутәхәссисләр қатнашти. Апторниң бу китаби ғәрб дунясида тунҗи қетим мәйданға кәлгән уйғур елиниң омумий тарихини тонуштуридиған әсәр болуп, 440 бәтлик бу әсәрдә асаслиқи 19 - вә 20 - әсир тарихи системилиқ вә тәпсили йоритилиду. Америка алимлири бу китабниң америкилиқлар җүмлидин ғәрбликләр үчүн муһим пайдилиниш материяли болидиғанлиқини оттуриға қоюшмақта.

Алмутида мурат насиропни хатириләш сәнәт кечилики өткүзүлгән

15-Март күни қазақистанниң кона пайтәхти алмута шәһиридики җумһурийәт сарийида атақлиқ нахшичи мурат насиропни хатириләш сәнәт кечилики өткүзүлгән болуп, буниңға русийә, қазақистанниң атақлиқ чолпанлири иштирак қилған. Мәзкур кәчиликтә муратқа беғишлап нахшилар орунланған, униң иҗадий һаяти әсләп өтүлгән.

Мәшһур уйғур нахша чолпини мурат насироп 19-январ күни москва сирлиқ түрдә һаятидин айрилған болуп, 37 яшта иди.

Америка дөләт мәҗлисидә тибәт һәққидә гуваһлиқ бериш йиғини өткүзүлди

Тибәт вәкиллири билән хитай һөкүмити арисида елип бериливатқан сөһбәтниң һазирғичә нәтиҗә чиқмиғанлиқи, бейҗиңниң һәр хил васитиләр билән далай ламаниң тибәткә қайтишини арқиға тартиши тибәт паалийәтчилириниң наразилиқини қозғимақта. 3‏-Айниң 13‏- күни, америка дөләт мәҗлиси хәлқара мунасивәтләр комитетиниң рәиси там лантосниң алаһидә орунлаштуруши билән, тибәтниң диний вә сиясий даһийси далай ламаниң вәкиллири билән хитай һөкүмити арисида елип бериливатқан сөһбәтниң һазғирғичә қандақ нәтиҗиләр елип кәлгәнлики вә тибәтниң нөвәттики әһвали һәққидә гуваһлиқ бериш йиғини өткүзүлди.

Дуня уйғур қурултийи вәкиллириниң бир қатар паалийәтлири

Бирләшкән дөләтләр тәшкилати түркийә шөбисиниң мусапирлар ишханиси өзлиридин панаһлиқ тиләп түркийидә нәтиҗә күтүватқан мусапирларниң мәсилисини музакирә қилиш үчүн йиғин чақирди. Бу йиғинға бирләшкән дөләтләр тәшкилати түркийә шөбиси ташқи мунасивәтләр бөлүми мәсули седа алп ханим риясәтчилик қилди. Йиғинда дуня уйғур қурултийи муавин рәиси сейит түмтүрк әпәнди түркийидә нәтиҗә күтүп туриватқан 350 әтрапидики уйғур мусапирниң мәсилисини оттуриға қойди.

Униңдин башқа йәнә 3 – айниң 10 – күни германийиниң мюнхен шәһридә тибәтни һимайә қилиш тәшкилатиниң тәшкиллиши билән тибәтликләр, уйғурлар вә тибәт дәвасиниң һимайичилиридин тәркип тапқан йүзлигән киши кәң – көләмлик намайиш елип барди. Бу қетимқи намайишниң мәқсити тибәт инқилабиниң 48 йиллиқини хатириләштин ибарәт. Бундақ хилдики намайиш канаданиң ванковәр шәһридиму йүз бәргән болуп, буниңға шу җайдики бир қисим уйғурлар иштирак қилған.

Тоққуз дөләт әрәб деңизида һәрбий мәшқ өткүзди

Бирләшмә агентлиқиниң хәвәр қилишичә, өткән һәптидә америка, франсийә, хитай қатарлиқ дөләтләр әрәб деңизида деңиз террорчилиқиға қарши бир һәптилик һәрбий мәшқ өткүзгән. Буниңға түркийә қошун әвәтип қатнаштурған болуп, сәуди әрәбистан, иран, австралийә қатарлиқ 18 дөләт көзәткүчи әвәтип, маневирни көзәткән. Манивер җәрянида асаслиқи деңиз қисимлири вә һава армийә қисимлириниң һәрбий һәрикәтлири көрситилгән болуп, асаслиқ нишан террорчиларниң кемилиригә қандақ зәрбә бериш вә башқилардин ибарәт икән.

Австралийә-японийә бихәтәрлик келишими түзди

Хитайниң һәрбий хомчотини үзлүксиз өстүрүши, һәрбий һазирлиқларни күчәйтиш асия- тинч окян дөләтлирини биарам қилмақта һәм уларниң буниңға нисбәтән тәдбир елишини илгири сүрмәктә.13 ‏- Март күни токйода "японийә-австралийә бихәтәрлик келишими" имзаланди. Бу японийиниң америкидин башқа йәнә бир дөләт билән түзгән бихәтәрлик келишими болуп һесаблиниду. японийә билән австралийиниң мәзкур бихәтәрлик келишимиға хитай җиддий муамилә қилмақта. (Үмидвар)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.