Lời giới thiệu: Trong hai tháng vừa rồi, tại xứ Lào vốn yên tĩnh suốt 25 năm qua, đã có một loạt xáo trộn, trong đó có các vụ nổ bom tại thủ đô Vientane. Lực lượng nào chủ mưu gây rối? và có ý đồ gì? Một bài phân tích của hai ký giả, Shawn W. Crispin ở Vientane và Bertil Lintner ở Chiang Mai đăng trên tập san Kinh tế Viễn Đông tìm trả lời các câu hỏi này. Nguyễn An tóm lược các ý chính...Theo tác giả bài báo, thì trái với lời tuyên bố của chính phủ Lào, các vụ xáo trộn trong thời gian qua tại Vientane bắt nguồn từ mâu thuẫn trong nội bộ đảng Cộng sản đương quyền. Sự mâu thuẫn giữa các phe phái thật ra đã âm thầm phát triển từ lâu và có thể do ba nguyên nhân:- Xung đột do tuổi tác, giữa các cán bộ già trẻ. Xin ghi chú rằng bộ chính trị đảng Cộng sản Lào gồm 8 ủy viên, hiện đều trong lứa tuổi 80.- Xung đột do địa lý, giữa Bắc Lào và Nam Lào.- Và quan trọng hơn cả, là xung đột giữa hai phe, thân Việt nam và thân Trung quốc. Sự mâu thuẫn giữa hai phe này ngày càng tăng, nhất là khi phe nào cũng lo củng cố hậu thuẫn bên ngòai của mình. Mâu thuẫn trong nội bộ đảng đương quyền tại Lào đã biểu hiện rõ rệt đến nỗi, giới phân tích tình hình tại Vientane tin rằng các vụ lộn xộn mới đây tại đất nước hiền hòa này không phải do một thế lực ngoài chính quyền như ngoại trưởng Somsavat Lengsavad nói, mà là do các phe phái đối nghịch nhau trong nội bộ chính phủ thực hiện. Nói một cách cụ thể, chủ mưu các vụ khủng bố có thể là những phần tử thân Trung quốc, muốn làm mất uy tín của chủ tịch Khamtay Siphandone và thủ tướng Sisavat Keobuonpanh, vốn là những người thân Việt Nam.Một chuyên gia về Lào tại Đại học Chulalongkorn của Thái lan là Sunai Phasuk nhận xét rằng, với ít nhất hai trong sáu vụ nổ bom xẩy ra nhắm vào người Việt, phe khủng bố đã tìm cách khơi dậy tinh thần chống Việt nam nơi một số người Lào, đồng thời gửi tới dân chúng một thông điệp, rằng chính phủ hiện nay bất lực, và do đó cần được thay thế. Trong tình hình đó, các nhà lãnh đạo tại Vientane không đưa ra được một giải pháp nào để cải thiện tình hình, mà chỉ giữ im lặng, như nhận định của một kinh tế gia tại Vientane: Họ coi các vụ xáo trộn như những cơn giông bão, và để đối phó, họ chỉ việc đóng cửa, ở trong nhà chờ tai họa qua đi, khỏi bàn thảo và khỏi cần thi hành biện pháp nào cả. Nhân vật được coi như nổi nhất hiện nay trong chính phủ Vientane là ngoại trưởng Somsavat Lengsavad, 60 tuổi, gốc người Hoa. So với các ủy viên bộ chính trị, thì ông Somsavat thuộc thế hệ trẻ, và do đó được lòng các cán bộ trong độ tuổi từ 45 đến 60. Ông thuộc phe Bắc Lào, thân Trung quốc, trong khi phe Nam Lào phần lớn thân Việt Nam. Người ta còn nhớ hồi năm ngoái, khi kinh tế Lào đang bên bờ vực thẳm, ngoại trưởng Somsavat đã công du Bắc Kinh một chuyến, và đem về cho Lào một ngân khoản cho vay không lấy lời, nhờ đó mà lạm phát đã giảm từ 167% xuống chỉ còn 31%. Do thành tích ấy, ông Somsavat được coi như người duy nhất trong đảng có khả năng giải quyết khó khăn cho quốc gia. Một nhà ngoại giao Tây phương tại Vientane đã mô tả ý đồ của Bắc Kinh khi cứu trợ kinh tế Lào là, lệ thuộc kinh tế càng nhiều bao nhiêu, thì trung thành về ngoại giao càng lớn bấy nhiêu. Còn ngoại trưởng Somsavat thì được mô tà là có tham vọng trở thành lãnh đạo số một của Lào vì là người duy nhất trong đảng, mà uy tín có tầm cỡ quốc tế. Cũng nên lưu ý một điểm quan trọng trong mối mâu thuẫn Bắc Nam tại Lào: Ông Somsavat cùng một số thành viên nội các thân Trung quốc khác, bao gồm bộ trưởng truyền thông, vận tải, bưu điện và xây dựng Phao Bounaphonh, bộ trưởng tư pháp Kham Ouane Boupha đều gốc ở Luang Prabang, miền Bắc Lào. Đây là kinh đô cũ, được coi là trung tâm văn hóa của Lào, và có quan hệ kinh tế chặt chẽ với tỉnh Vân Nam của Trung quốc nhiều hơn là với Vientane. Đảng viên miền Bắc thường bị đảng viên miền Nam nghi ngại vì trong thời chiến tranh Đông dương, họ ủng hộ chính phủ Hoàng gia Lào. Trong khi đó thì đảng viên miền Nam lại bị đảng viên miền Bắc coi thường vì phần lớn văn hóa kém. Trước năm 1992, khi thủ tướng Kaysone Phomvihane gốc miền Nam và thân Việt Nam còn sinh tiền, ông đã dung hòa được hai miền. Nhưng từ khi ông chết, thì mâu thuẫn Bắc Nam âm ỉ từ lâu đã bộc lộ rõ ràng mặc dù đảng Cộng sản Lào vẫn cổ vũ đoàn kết và thống nhất trong đảng.Với thành tích mà ngoại trưởng Somsavat và phe của ông đạt được, truyền thống "sống lâu lên lão làng" của đảng Cộng sản Lào có thể sẽ phải thay đổi vì tính theo thâm niên, thì ông Somsavat chưa có nhiều ưu thế.Đại hội đảng sẽ diễn ra vào tháng ba tới. Đó là dịp để các đảng viên cao cấp đấu tranh giành quyền lãnh đạo. Cho đến nay, có tin đồn là chức vụ chủ tịch đảng có thể sẽ về tay một nhân vật cứng rắn và thân Việt Nam là tướng Choummaly Sayasone, đương kim bộ trưởng quốc phòng. Tin đồn cũng nói là thủ tướng Sisavat Keobounpanh sẽ ra khỏi bộ chính trị. Tóm lại, là sẽ có thay đổi lớn trong cấp lãnh đạo tối cao của Lào trong tháng ba tới. Sẽ thay đổi như thế nào, thì còn phải chờ. Tuy nhiên, rõ ràng là hiện nay, cuộc tranh giành ngôi thứ đang diễn ra âm thầm, nhưng quyết liệt.
