“Hiện tượng” nhật ký Ðặng Thùy Trâm

Tam Nguyên & Nguyễn An, RFA

Cuốn Nhật ký Đặng Thùy Trâm mới đây đã trở thành một hiện tượng văn học được dư luận quan tâm. Điều đáng chú ý là, đây không phải là một tác phẩm văn học hay, theo ý kiến chung của giới văn nghệ sĩ, mặc dù nó được Nhà xuất bản Hội Nhà Văn ấn hành. Trong tạp chí hôm nay, biên tập viên Nguyễn An của ban Việt ngữ trao đổi với nhà văn Tam Nguyên ở trong nước về hiện tượng văn học này.

0:00 / 0:00
NhatKyDTT150.jpg
Hình bìa cuốn Nhật ký Đặng Thùy Trâm.

Nguyễn An: Kính chào nhà văn Tam Nguyên. Đã bao giờ ông thấy ở Việt Nam có hiện tượng đánh giá không công bằng một cuốn sách?

Tam Nguyên: Văn học Việt Nam xã hội chủ nghĩa vẫn mắc một cái tật vinh danh những tác phẩm mà chất văn học đích thực non yếu nhưng nội dung lại nặng tính chính trị. Ví như: "Nhật ký Đặng Thuỳ Trâm". Trong tiểu thuyết người ta cũng dùng dạng nhật ký ở một số văn cảnh nếu thấy cần thiết.

Nhưng bản thân dạng này không được xếp vào một trong các thể loạivăn học như tiểu thuyết, truyện ngắn… Bởi là nhật ký tức ghi lại các việc xảy ra hàng ngày, nên không cho phép người viết hư cấu và không thể miêu tả tâm lý các nhân vật khác mà người viết đề cập đến. Nhất là người viết không có đất để khái quát những vấn đề xã hội.

"Nhật ký Đặng Thuỳ Trâm" được đích thân nhà xuất bản hội nhà văn xuất bản, có vẻ người ta coi nó là một tác phẩm văn học đích thực và như vậy là cố ý đề cao nó. Nếu chỉ thấy một cái tên tác giả in ở bìa thì có lẽ chẳng có sự đón đọc mặn mà như đã thấy.

Nguyễn An: Vậy sự mặn mà ấy được nảy sinh từ đâu?

Tam Nguyên: Bởi Đặng Thuỳ Trâm chỉ là một nữ bác sĩ và trước đó chưa ai thấy tên chị xuất hiện như một bút danh văn học. Và sự thật nó đã được thổi lên nhờ gắn với hai sự kiện. Một là: bác sĩ Trâm phơi phới tuổi xuân cùng với đội ngũ đồng nghiệp "hân hoan" đón nhận sự phân công của tổ chức lên đường vượt cả ngàn cây số vào miền Nam đánh Mỹ, không may bị thiệt phận do bom đạn.

Hai là: (đây mới là lý do chính) Tập nhật ký viết tay do một người lính Mỹ cất giữ đã ngoài 3 chục năm. Anh xuất hiện trên TV với vẻ mặt ân hận và những câu trả lời đượm buồn. Anh còn tới ban thờ bác sĩ Trâm thắp nhang kèm với vẻ mặt đau khổ.

Người Việt Nam không thể tự đặt câu hỏi: Tập nhật ký rất có thể ẩn chứa những điều bất thường, những chuyện lạ, thậm chí những bí ẩn của một cuộc đời, một cuộc chiến? Người lính Mỹ giả dụ biết đọc chữ Việt, cũng không thể đọc nó ở hoàn cảnh tàn phá và chết chóc ngổn ngang.

Như thế anh mang theo có lẽ chỉ do một sự ngẫu nhiên. Các báo, truyền hình từ trung ương đến địa phương không ngớt quảng bá và tuyên truyền cho quyển sách như thể các sự kiện nội hàm trong quyển sách đã khiến người lính Mỹ phải kính phục người viết ra nó.

Nguyễn An: Ông có thể nói gì về mục đích của giới truyền thông trong đợt quảng bá ấy?

Tam Nguyên: Vâng, cái mục đích của họ theo tôi nghĩ là hơi kỳ cục. Thế hệ thanh niên Việt Nam ngày nay thực sự đang mải mê kiếm tiền mà không thích nghe nào là "lý tưởng cao quý" nào là "sự hy sinh xương máu" mà thế hệ cha anh họ đã từng ngộ nhận hoặc phải chấp nhận bởi nhiều lý do khác nhau.

Các vị lãnh đạo Đảng cũng như Đoàn cảm thấy hiện trạng ấy nói lên tinh thần cách mạng của thanh niên đã và đang xuống cấp - hiển nhiên nó đi ngược lại đòi hỏi của các vị, nên cố công vinh danh cuốn sách, hy vọng có thể lên dây cót cho phẩm cấp, lập trường tư tưởng của thanh niên.

Và như đã thấy, hầu hết độc giả đọc sách ấy chỉ để thoả mãn những tò mò, tương tự như dân Mỹ đọc Mylife để biết trong đời tổng thống, ông còn làm những gì nữa mà trong kỳ hành chức ông chưa tiện hoặc chưa thể nói ra. Để rồi gấp sách lại, người ta chỉ thấy thương cho một thiếu nữ bị bỏ mình cho những tham vọng tồn tại bên ngoài tâm thức của cô, điều cô không hề mơ ước.

Và những người cùng thời với cô đều có chung một nhận định: Thời ấy khó ai né được "dòng thác cách mạng", nên sự thiệt phận của cô cũng là nỗi chung của cả miền Bắc Việt Nam.