Trần Thanh Hiệp & Nguyễn An, RFA
Trong những ngày gần đây, nhiều tin tức trái ngược nhau đã được loan đi về tình trạng nhân quyền ở Việt Nam. Một đằng, không ít người tranh đấu ôn hòa cho dân chủ bị mời lên công an thẩm. Nhưng đằng khác người ta được báo tin là hai ba tổ chức chính trị đã tuyên bố tự ý cho ra đời không xin phép Nhà nước hoặc là chính đảng hoặc là liên đảng có tên gọi là Liên minh các lực lượng dân chủ, nhân quyền.
Phải chăng tình hình nhân quyền ở Việt Nam, nay đang có những chuyển biến theo chiều hướng dân chủ hóa? Xin mời quý thính giả nghe biên tập viên Nguyễn An của Đài chúng tôi cùng với Luật sư Trần Thanh Hiệp, chủ tịch Trung Tâm Việt Nam về Nhân Quyền, trụ sở đặt tại Paris trao đổi để tìm hiểu thực chất của tình hình mới này.
Nguyễn An: Mặc dù vẫn còn những chuyện công an mời đến trụ sở thẩm vấn cũng như ập vào nhà riêng hay văn phòng làm việc của những nhân vật công khai tranh đấu cho dân chủ tại Hà Nội hay Sài Gòn, nhưng nhiều người vẫn muốn coi tình hình hiện nay như những chỉ dấu của diễn biến có ý nghĩa một Mùa Xuân chính trị ở Việt Nam .Luật sư nhận xét ra sao về cảm tưởng này?Phải chăng tình hình nhân quyền ở Việt nam đã được cải thiện?
Trần Thanh Hiệp: Những hiện tượng vừa được nêu lên như ra báo hay lập hội, lập chính đảng không xin phép là những điều chưa từng xảy ra dưới chế độ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam từ trên nửa thế kỷ nay. Cũng như việc công an chế độ ấy đã giảm bớt cường độ hung bạo của đàn áp đối lập.
Tuy nhiên, theo tôi, không nên vội vàng dựa vào mấy chỉ dấu ấy để nói rằng nhà cầm quyền Hà Nội đã chịu cải thiện tình hình nhân quyền ở Việt Nam để mở đường cho dân chủ. Không, nhân quyền ở Việt Nam vẫn chưa ra khỏi tình trạng rất xấu khiến cho Nhà nước xã hội chủ nghĩa đã bị ghi vào sổ đen vi phạm nhân quyền.
Chính sách đàn áp nhân quyền lâu đời của Hà Nội chưa hề thay đổi trong thực chất mà chỉ có những điều chỉnh làm cho cách áp dụng việc đàn áp trở thành mềm dẻo hơn. Và nhất là không gây khó khăn cho Hà Nội về mặt ngoại giao mà thôi.
Nguyễn An: Ông vừa dùng chữ "điều chỉnh" trong khi người dân trong thực tế đã sử dụng một số nhân quyền cho đến nay vẫn bị cấm tuyệt đối như ra báo, lập hội, lập đảng. Vậy thì cũng nói đựơc là đã có tiến bộ chứ?
Trần Thanh Hiệp: Tôi nghĩ rằng không nên dùng chữ tiến bộ bởi lẽ chữ này thiếu chính xác. Vì tiến bộ là một khái niệm khá phức tạp, phải dựa vào nhiều cơ sở cả vật chất lẫn tinh thần thì mới xác định được là đã có hay chưa có tiến bộ. Dưới cách nhìn vấn đề như thế, tôi cho rằng chỉ nên nói là đã có một số chuyển biến đáng chú ý.
Trước hết về phía nhà cầm quyền thì phải nói là bắt không được nên tha làm phúc. Cung cách công an hàng ngày sách nhiễu thô bạo những nhà tranh đấu tôn giáo, văn hóa, chính trị ở ngoài Bắc cũng như ở trong Nam cho thấy rằng chính quyền xã hội chủ nghĩa vẫn không chịu chấp nhận sự có mặt của bất cứ một hình thức đối lập nào, dù ôn hòa. Như vậy sao có thể nói là đã có những tiến bộ được?
Còn về phía dân chủ thì vì bị dồn vào chân tường, những nhà tranh đấu dân chủ chỉ còn cách quay lại giành thắng lợi bằng mọi giá và trong thực tế họ đã giành được một vài thắng lợi như ra được báo in, báo trên mạng lưới internet, lập được chính đảng không xin phép.
Tuy nhà cầm quyền Hà Nội không, hay chưa, ra mặt đối phó nhưng ngấm ngần vẫn tìm cách bao vây, ngăn chặn không cho những sinh hoạt tự do này phát triển trong không gian cũng như trong thời gian.
Nói cách khác, cuộc tranh chấp giữa độc tài và dân chủ vẫn đương diễn ra tuy chỉ với một cường độ căng thẳng vừa phải. Nhưng cũng rất thương tâm nếu ta nghe những ngưoi trong cuộc bị đàn áp như Mục sư Nguyễn Hồng Quang, nhà thơ Trần Khải Thanh Thủy, Kỹ sư Đỗ Nam Hải, Luật sư Nguyễn Văn Đài v.v…
Nguyễn An: Vậy thì một sự lạc quan vừa phải khi thấy ngọn gió đầu của một mùa xuân dân chủ đã bắt đầu thổi vào Việt Nam thì cũng có lý đấy chứ?
cuộc đối đầu hiện nay giữa nhà nước và các nhà tranh đấu dân chủ đã tạo ra một tình trạng chính trị và pháp lý mới ở Việt Nam. Và tình trạng mới này, trước mắt có vẻ như thuận lợi cho sự phát triển của dân chủ, nhưng có những lý do để lo ngại rằng trong tương lai, nguy cơ của đe dọa đàn áp ở nhiều mức độ đàn áp khác nhau vẫn đâu đó.
Trần Thanh Hiệp: Khách quan nhận định thì tôi muốn đưa ra hai nhận xét. Một, cuộc đối đầu hiện nay giữa nhà nước xã hội chủ nghĩa và các nhà tranh đấu dân chủ đã tạo ra một tình trạng chính trị và pháp lý mới ở Việt Nam.
Hai là, tình trạng mới này, trước mắt có vẻ như thuận lợi cho sự phát triển của dân chủ, nhưng có những lý do để lo ngại rằng trong tương lai, nguy cơ của đe dọa đàn áp ở nhiều mức độ đàn áp khác nhau vẫn đâu đó.
Nguyễn An: Dẫu sao luật sư cũng công nhận cái tính chất "mới" của tình trạng hiện nay. Vậy ông có thể phân tích thêm về cái mới ấy không?
Trần Thanh Hiệp: Về mặt chính trị, Đảng cầm quyền không còn đủ sức mạnh để bóp nghẹt dân chủ từ trong trứng nước. Dân chủ đã nẩy mầm, do đó lần đầu tiên tính toàn trị của đảng này đang gặp những thách đố trực diện chưa từng thấy. Có thể nói đó là những triệu chứng của một nền chính thống chính trị bắt đầu bị lung lay.
Về mặt pháp lý, hệ thống quy phạm của pháp luật quốc nội cũng đang mất địa vị độc tôn. Hậu quả trước mắt là nó đang gặp sự cạnh tranh của hệ thống quy phạm quốc tế, vốn là chỗ dựa của những nhà tranh đấu dân chủ và của một cách giải thích khác của chính luật quốc nội đương có hiệu lực.
Nguyễn An: Cái mới đã có, nhưng liệu có phát triển đựơc không? tức liệu có vượt qua đựơc thử thách ban đầu là tình trạng sách nhiễu không? Liệu họ sẽ bị đàn áp thẳng tay không? Hiện đã có những luồng dư luận theo đó nhà cầm quyền Hà Nội sau Hội nghị Apec sẽ xuống tay đàn áp. Luật sư có cho rằng mối quan ngại này sẽ thành sự thực không?
Trần Thanh Hiệp: Tôi không tin rằng sau Hội nghị Apec, Hà Nội sẽ dễ dàng leo thang đàn áp vì Hà Nội vẫn còn phải tiếp tục đối phó vói nhiều khó khăn đủ loại trên bình diện quốc tế, nhất là trong quan hệ bang giao với Hoa Kỳ. Nhưng tôi lo ngại vì cuộc đối đầu giữa đôc tài với dân chủ ở Việt Nam giống như một cuộc chiến tranh bất cân xứng.
Nếu phe dân chủ không mau chóng lớn mạnh để tạo ra một thế quân bình tương đối thuận lợi cho việc giải quyết cuộc tranh chấp theo chiều hướng dân chủ thì độc tài toàn trị ở Việt Nam hiện nay vẫn còn đó.
Nguyễn An: Xin cảm ơn Luật sư Hiệp và xin hẹn đến buổi phát thanh sau tiếp tục cuộc trao đổi này.
(Lưu ý: Quan điểm của Luật sư Trần Thanh Hiệp không nhất thiết phản ánh chủ trương của đài Á Châu Tự Do.)