Thanh Trúc, phóng viên đài RFA
Chính phủ Trung Quốc khẳng định người Canada gốc Hoa bị bắt giữ tại Bắc Kinh vì tội khủng bố thì sẽ bị xét xử theo luật pháp trong nước vì vẫn là công dân Trung Quốc. Lậut Việt Nam cũng qui định như vậy đối với Việt Kiều nước ngoài. Vấn đề song tịch từng được giới ngoại giao Mỹ và Canada nhắc nhở công dân gốc Việt lưu ý khi đi về thăm nhà. Thanh Trúc có bài chi tiết như sau
Ông Yu San Jia, một người Hoa có trú quán tại Tân Cương trước kia, sau sang Canada định cư và nhập quốc tịch nước này năm 2001với tên trên giấy tờ là Huyesin Celil. Tháng Hai năm nay, ông Huyesin Celil bị bắt giữ tại Bắc Kinh và bị ghép tội khủng bố, bất chấp sự phản đối của Ân Xá Quốc Tề và các tổ chức nhân quyền nước ngoài.
Hôm thứ Ba, phát ngôn nhân chính phủ Trung Quốc khẳng định ông Huyesin Celil không phải công dân Canada mà là công dân Trung Quốc, sẽ bị xét xử theo luật Trung Quốc vì dính líu đến hoạt động khủng bố.
Luật quốc tịch
Chuyện này tương tự như trường hợp một người Mỹ gốc Việt tên Lisa Phạm, bị bắt tại thành phố Hồ Chí Minh tháng Mười năm 2005 về tội chống phá chế độ vì đã tham dự những cuộc nói chuyện trên Paltalk.
Cũng như Trung Quốc, Việt Nam coi Việt kiều dù đã nhập quốc tịch của nước thường trú thì vẫn là công dân Việt và chính phủ Việt Nam có quyền xét xử khi họ phạm luật. Được coi là có cùng lúc hai quốc tịch là vấn đề khá tế nhị mà thiết tưởng người Việt trong hay ngoài nước cần biết.
Luật Quốc Tịch Việt Nam ngày 28 tháng Sáu 1988, tức luật cũ, và Luật Quốc Tịch Việt Nam ngày 20 tháng Năm 1998, tức luật mới, qui định người đã nhập một quốc tịch khác nhưng chưa được chủ tịch nước Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam cho thôi hay tước đi quốc tịch Việt Nam thì vẫn là công dân Việt Nam. Con cái của những người chưa thôi quốc tịch Việt Nam được coi là công dân Việt Nam dù sinh ở trong hay ngoài lãnh thổ Việt Nam.
Một người am hiểu chuyện song tịch và từng phân tích về vấn đề này trên báo chí ở Hoa Kỳ, ông Nguyễn Cần, cựu chánh án Toà Thượng Thẩm Saigon trước 1975, giải thích:
“Luật Quốc Tịch Việt Nam ngày 28 tháng Sáu 1988, tức luật cũ, và Luật Quốc Tịch Việt Nam ngày 20 tháng Năm 1998, tức luật mới, qui định người đã nhập một quốc tịch khác nhưng chưa được chủ tịch nước Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam cho thôi hay tước đi quốc tịch Việt Nam thì vẫn là công dân Việt Nam. Con cái của những người chưa thôi quốc tịch Việt Nam được coi là công dân Việt Nam dù sinh ở trong hay ngoài lãnh thổ Việt Nam.”
Về quyền ấn định quốc tịch, ông Nguyễn Cần cho biết các quốc gia thường ấn định quốc tịch dựa vào các yếu tố sau đây: "Hoặc căn cứ vào yếu tố nơi sinh, hoặc căn cứ vào yếu tố huyết thống, hoặc cả hai yếu tố vừa nói. Có quốc gia cho thụ đắc quốc tịch do hôn thứ như Italia hay Việt Nam trước 1975 chẳng hạn."
Vì mỗi quốc gia đều có quyền chọn lựa yếu tố để ấn định quốc tịch nên Luật Quốc Tịch của mỗi nước khác nhau, dẫn đến tình trạng một cá nhân có hai quốc tịch hoặc thậm chí có nhiều quốc tịch một lúc. Cũng có khi Luật Quốc Tịch tạo tình trạng một các nhân không có quốc tịch nào, gọi là vô quốc tịch.
Từ một thập niên trở lại đây, vì người Việt hải ngoại về nước càng lúc càng đông nhờ chính sách mở cửa của phía Việt Nam, các cơ quan chức năng của Hoa Kỳ và Canada đã lưu ý công dân Mỹ gốc Việt hay công dân Canada gốc Việt về vấn đề song tịch của họ.
Luật hình sự
Năm 2004, Bộ ngoại giao Hoa Kỳ công bố Tờ Thông Tin Lãnh Sự, nói rõ là công dân Mỹ gốc Việt sinh ở Việt Nam, các cựu công dân Việt Nam và con cái của họ phải có chiếu khán mới được vào Việt Nam. Điểm quan trọng mà ông Nguyễn Cần nói tiếp:
“Đây là trên những vấn đề hình sự, chính quyền Việt Nam đối xử với Việt Kiều như người có quốc tịch Việt Nam. Người Việt ở nước ngoài cũng bị chi phối bởi các luật thiết định những nghĩa vụ đặc biệt như người trong nước, thí dụ như quân sự hay thuế khoá. Ngoài ra, công dân Mỹ gốc Việt có thể bị truy tố vì những tội đã phạm trước khi rời Việt Nam.
Mới đây Bộ Ngoại Giao Và Thương Mại Quốc Tế Canada ra thông cáo cho biết Việt Nam vẫn coi người ở nước ngoài dù đã nhập quốc tịch nước đó vẫn là người Việt Nam. Thông cáo còn lưu ý là khả năng can thiệp của Toà Lãnh Sự Canada đối với người Canada gốc Việt về Việt Nam rất giới hạn nên họ phải thận trọng.
Thực tế cho thấy khi áp dụng Luật Quốc Tịch Việt Nam với người nước ngoài thì đã có nhiều trường hợp rắc rối xảy ra và cái tội khiến người Mỹ gốc Việt dể bị bắt và bị giam giữ là tội tuyên truyền chống nhà nước Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam, qui định trong điều 88 của Bộ Luật Hình Sự Việt Nam. Tội gián điệp, qui định trong điều 80 của Bộ Luật Hình Sự Việt Nam.
Trở lại trường hợp người Mỹ gốc Việt, cô Lisa Phạm, bị công an thanh phố Hồ Chí Minh bắt vì tham gia nói chuyện trên Diễn Đàn Paltalk, ông chánh án Nguyễn Cần vạch ra những điểm cần được nghiên cứu để có thể đối phó trong những trường hợp tương tự có thể xảy ra.
Theo ông Nguyễn Cần, ký vào thoả ước này không có nghĩa là Việt Nam công nhận quốc tịch Hoa Kỳ của người Mỹ gốc Việt mang hộ chiếu Hoa Kỳ. Thỏa ước này chỉ thiết lập một nghĩa vụ là thông báo cho Toà Lãnh Sự Mỹ biết khi bắt giữ một công dân Mỹ gốc Việt, cho phép người bên lãnh sự quan thăm viếng người bị bắt.
Trường hợp cô Lisa Phạm bị bắt ở Saigon mà Toà Lãnh Sự Mỹ không được thông báo là vi phạm Thỏa Ứơc Việt Mỹ Về Quan Hệ Lãnh Sự.
Thông tin trên mạng:
- Toà đại sứ Việt Nam tại Hoa Kỳ