Qazaqistandiki Uyghur tili we edebiyati mutexessislirini teyyarlaydighan bölümning teqdiri némige baghliq?

Melumki, hazir qazaqistanning eng chong oqush orunlirining biri bolup hésablinip kéliwatqan abay namidiki qazaq milliy pédagogika uniwérsitéti öz waqtida köpligen Uyghur mutexessislirini teyyarlighan idi. Bolupmu uning filologiye fakultéti terkibide 1980-yili échilghan Uyghur bölümi deslepte rus tili we edebiyati hem Uyghur tili we edebiyati mu'ellimlirini teyyarlash yönilishide ish élip bardi. Kéyinki yillarda bolsa, Uyghur tili we edebiyati mutexessisliki bilen birlikte bashlan'ghuch oqutushining pédagogikisi we métodikisi, tarix, qazaq tili, in'gliz tili saheliri boyiche kadirlar teyyarlandi.

Uyghur bölümining teshkillinishide muhim rol oynighan shexslerning biri hem uningda uzun yillar oqutquchiliq qilghan tilshunas alim öktebir jamaldinofning éytishiche, Uyghur mekteplirini kadir bilen teminlesh zörüriyiti tughulghanliqtin bir top Uyghur ziyaliyliri oqush ministirliqigha muraji'et qilghan. Shu munasiwet bilen 1980-yili abay namidiki qazaq pédagogika instituti dep atalghan mezkur oqush dergahining filologiye fakultétida Uyghur bölümi échilghan idi. Deslep uninggha 25 bala qobul qilindi, kéyinki yilliri bolsa, uning sani 30 gha yetti. Ö. Jamaldinof shu waqitlarda Uyghur ziyaliylirini bu bölümning kélechiki köp oylandurghanliqini ilgiri sürüp, mundaq dédi: “Shu waqitta biz, shexsen men, fakultétlar ara Uyghur bölümini achsa yaxshi bolatti, yeni 5 yil Uyghur tili we edebiyatini oqutidighan, andin uning qéshigha rus tili we edebiyatini oqutidighan, andin uni tebi'iy-jughrapiye fakultétigha, andin tarix we edebiyat fakultétigha aylanduridighan, ish qilip töt yilda aylinip kélidighan Uyghur bölümini yépilmay qilip achsa yaxshi bolamdikin, dégen pikirler bolghan. Biraq kelgüside undaq bolmidi. Asasen shu Uyghur tili we edebiyati, rus tili we edebiyatigha toxtaldi. Uyghur bölümi milliy kadirlarni teyyarlashta nahayiti chong ehmiyetke ige boldi we shuning bilen Uyghur tili we edebiyatigha bolghan éhtiyaj qanduruldi. Heqiqetenmu, hazirmu u yerdin balilar oqup chiqsa, milliy kadirlarning yétiship chiqishida chong rol oynaydu we oynishi choqum”.

Öz waqtida Uyghur bölümide ghojexmet sedwaqasof, mexmut abduraxmanof, öktebir jamaldinof, dawut isiyéf, tursun elayéf oxshash qazaqistan Uyghur medeniyitide alahide közge körün'gen ziyaliylar ishligen idi.

Mezkur uniwérsitétning sabiq oqutquchisi, wilayetlik mu'ellimlerning kespini yétildürüsh institutining xadimi ruslan arziyéfning éytishiche, Uyghur bölümige ajritilghan orunlargha bir nechche yil dawamida hökümet teripidin xirajet bölün'gen bolsimu, kéyinki yilliri ehwal özgergen. U bu heqte mundaq dédi: “Kéyinrek iqtisadiy krizisqa baghliq hökümet hésabigha bérilidighan orun toxtitildi. Shu chaghda Uyghur oqughuchiliri shu bölümde heq asasida oqudi. U waqtida yaxshi oqughan oqughuchilargha yardem bolsun dep dilmurat quziyéf oxshash tijaretchiler töt yildek oqughuchilargha yardemleshken. Kéyinrek oqughuchilarning sani aziyip, Uyghur bölümi yépilish aldida turghan waqtida shu waqittiki qazaqistan parlaménti aliy kéngishining ezasi murat exmediyéf biwasite küch chiqirish arqiliq Uyghur bölümining qaytidin échilishigha seweb boldi. Uyghur bölümining kélechiki Uyghur mekteplirining kélechiki bilen biwasite baghliq dep oylaymen”.

Abay namidiki qazaq milliy pédagogika uniwérsitétining oqutquchisi gülnare awutowa Uyghur bölümining bügünki ehwaligha toxtilip, mundaq dédi: “Uniwérsitétning köp tilliq bilim bérish institutida sherq tilliri, yeni ereb, pars, xitay, türk tilliri qatarida Uyghur tilini oqutush yolgha qoyulghan. Uyghur tilini oqutush élimiz prézidénti nursultan nazarbayéfning qazaqistanda yashawatqan her milletning öz medeniyiti we tilini saqlap qélish hem tereqqiy ettürüshke qaritilghan yollanmisi tüpeyli emelge ashuruluwatidu. Shu meqsette her yili besh orun bölünüp, Uyghur, qazaq we rus mekteplirini püttürgen oqughuchilar oqumaqta. Bizning meqsitimiz köprek Uyghur mekteplirini tamamlighan yashlarni jelp qilishtin ibaret bolsimu, yildin-yilgha ehwal nacharlishiwatidu. Éniqraqi, Uyghur mekteplirini tamamlighan yashlar bu oqush jayigha kelmeywatidu. Kelgen halettimu imtihanda töwen baha alghanliqi sewebidin oqushqa kirelmeywatidu. Epsuslinidighan yéri, ehwal mushundaq dawamlishiwerse, kélechekte mekteplerde Uyghur tili we edebiyatini oqutidighan kadirlarning yétishmey qalidighanliqi éniq. Bu ehwal öz nöwitide ana tilini saqlap qélish we tereqqiy ettürüshke selbiy tesirini tegküzüshi mumkin”.

Mezkur uniwérsitétning Uyghur bölümini tamamlighan mutexessislerning köpchiliki hazir almata shehiri hem almata wilayitide jaylashqan Uyghur tilida bilim bérilidighan mekteplerde ishlimekte. Bölümdin shundaqla köpligen sha'ir- yazghuchilar, alimlar we bashqilar yétilip chiqqan bolup, ular ilim-pen, medeniyet, edebiyat, sen'et, metbu'at we bashqimu sahelerde emgek qilip, qazaqistanning omumiy tereqqiyatigha öz töhpilirini qoshmaqta.