Eydiz késellikining Uyghur élida shiddet bilen yamrishidiki sewebler we uning ich yüzi (2)

Muxbirimiz qutlan
2015.08.11
xitayda-eydiz-teshwiqat.jpg Melum uniwérsitét oqughuchiliri eydizning aldini élish teshwiqati qilmaqta. 2013-Yili 1-dékabir, shendung.
AFP

Uyghur élida eydiz késellikining aldini élish we tizginlesh xizmiti bilen shughullan'ghan kespiy xadimlarning ashkarilishiche, nöwette texminen 100 minggha yéqin Uyghurning eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghanliqi perez qilinmaqtiken.

Xitay hökümiti 2014-yilining axirida élan qilghan sanliq melumatqa qarighanda, Uyghur élida eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghuchilarning omumiy sani 43555 neper bolup, buning 80% ni Uyghurlar igileydiken.

Mushu statistika boyiche hésablighanda, eydiz bilen yuqumlan'ghan Uyghurlar 30 mingdin artuq bolup, xelq'arada adette her bir eydiz bilen yuqumlan'ghuchi taki késili éniqlan'ghuche texminen 10 etrapidiki kishini eydiz wirusi bilen yuqumlandurushi mumkin iken.

Ilgiri Uyghur aptonom rayonluq eydiz késelliki bilen jinsiy késelliklerni tizginlesh hemde aldini élish merkizide uzun yil xizmet qilghan, yéqinda gherbtiki melum döletke kélip olturaqlashqan bir Uyghur kespiy xadim radi'omiz ziyaritini qobul qildi.

Uning körsitishiche, nöwette xitay da'iriliri élan qilghan 30 mingdin artuq Uyghur eydiz yuqumlan'ghuchilirini xelq'ara ölchemdin bekmu töwen bolghan 3 hesse yuqumlandurush mumkinchiliki bilen hésablighandimu, nöwette 100 mingdek Uyghurning eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghanliqini perez qilish tamamen mumkinken.

U, yéqinqi birqanche yil mabeynide eydiz késellikining Uyghurlar arisigha shu qeder téz yamrishining, xitay hökümitining jenubiy Uyghur diyarigha türkümlep köchmen xitaylarni yerleshtürüshi bilen biwasite munasiwetlik ikenlikini tekitlidi.

Uning körsitishiche, aqsu, kucha, qeshqer, yeken we xotenlerge köchürüp yerleshtürülüwatqan xitaylarning ichide ilgiri xitay ölkiliride eydiz bilen yuqumlan'ghan xéli köp sandiki xitaylar bar iken. Uning üstige, da'iriler Uyghur éligha köchürülgen köchmen xitaylarning jenubtiki herqaysi sheherlerde “Hösn tüzesh orni”, “Hordaqxana”, “Uwilash merkizi”, “Kéchilik bezmixana” dégendek namlar bilen pahishixana mulazimiti bilen shughullinishigha “Yéshil chiragh” yéqip bergen.

Undin bashqa, u yene ötken yilidin buyan da'irilerning pütün aptonom rayon miqyasida yilda ikki qétim élip bérilidighan eydiz késilining aldini élish boyiche sehiye sahesidiki teshwiqat xizmitini toxtitip qoyghanliqini tilgha aldi. 2014-Yilining may ayliridin bashlan'ghan “Qattiq zerbe bérish” dolquni dawamida da'iriler atalmish “Muqimliq” ni bahane qilip eydizge qarshi ammiwi teshwiqat pa'aliyiti élip bérishni tosup qoyghan.

Eydiz késellikining Uyghurlar arisigha shunche téz yamrishidiki bezi sewebler heqqide hazir amérikida yashawatqan yene bir Uyghur ziyaliy radi'omiz ziyaritini qobul qildi. U ilgiri ürümchidiki melum aliy mektepte jem'iyetshunasliq boyiche tetqiqatchi xadim bolup, uning Uyghur élining jenubida körgen-bilgenlirini, eydiz késellikining tarqilishidiki sirlarni yenimu ilgiriligen halda delillep berdi.

U 2014-yilining iyul aylirida, yeni ramzan dawam qiliwatqan künlerde özining xotende xizmette bolghanliqini tilgha aldi. U özining bir yerlik dosti bilen bille shu künlerde xoten shehiridiki xitay köchmenliri merkezleshken bir kochini közetkenlikini, u yerde her xil wiwiskilarni asqan dukanlarning aldida xitay pahishilerning erkin-azade yürgenlikini körgenlikini bayan qildi. Uning bildürüshiche, xitay qoralliq saqchi we eskerliri tanka-bronéwik mashinilarning himayiside xoten shehiridiki sésiq nami pur ketken “Qizil chiragh” rayonini 24 sa'et qoghdaydiken.

U yerlik da'irilerning namaz oqughan, roza tutqan yaki yaghliq-perenje artqan Uyghurlarni qattiq nazaret qilghini bilen, qénida eydiz wirusini élip yürgen xitay pahishelerning Uyghurlar rayonida jinsiy mulazimet bilen shughullinishigha “Yéshil chiragh” yéqip béridighanliqini ilgiri sürdi.

Tepsilatini awaz ulinishtin anglighaysiz.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.