Yazghuchi nurmuhemmet yasin'gha ' idiyisini yaxshi özgertmigenlik' sewebi bilen jaza bérilgen

" Qeshqer edebiyati" da élan qilin'ghan bir esiri sewebidin qamaq jazasigha höküm qilin'ghan qeshqerlik yazghuchi nurmuhemmet yasin, ürümchidiki 1 ‏ - türmide jaza mudditini ötewatqan idi. Igillishimizche türme da'iriliri yazghuchini " idiyisini yaxshi özgertmigenlik" sewebi bilen jazalap, uning türmidiki pa'aliyiti we a'ilisi bilen qerellik uchrishishigha bezi cheklimilerni qoyghan.
Muxbirimiz erkin
2009.03.17
Yawa-kepter-girmanche-305.jpg Xitay teripidin 10 yilliq késilgen yash qelemkesh nurmuhemmet yasinning "yawa kepter" namliq bediiy esirining türk yazghuchisi memet aydemir ependi neshrge teyyarlighan némische neshirining muqawisi.
www.amazon.de / Author Memet Aydemir

" Qeshqer edebiyati" jurnilining 2004 ‏ - yili 4 - sanida élan qilin'ghan "yawa kepter" namliq esiri sewebidin kishilerni "bölgünchilik we radikalizimgha küshkürtüsh" bilen eyiblinip 10 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghan yazghuchi nurmuhemmet yasin, jaza mudditini Uyghur aptonom rayonining merkizi ürümchidiki "shinjang ‏ - 1 türmisi"de ötewatqan idi.

2004 ‏ - Yili 11 ‏ - ayda qolgha élinip, kéyinki yili 3 ‏ - ayda sotlan'ghan yazghuchining jaza mudditini toldurushigha yene az dégende 5 yil waqit bar. Yazghuchi ürümchidiki 1 ‏ - türmige yötkepbérilghan deslepki yillarda türme zawutida emgekke sélin'ghan bolup, a'ilisi bilen her 2 ayda bir qétim körüshüshige ruxset qilinatti. Igilishimizge qarighanda 2005 ‏ - yilning axirliridin bashlap da'irilerning uninggha tutqan pozitsiyisi özgergen bolup, shuningdin béri nurmuhemmet yasin türme zawutida emgekke sélinishtin toxtitilghan. Her küni siyasi öginishke qatnashturuliwatqan yazghuchining a'ile tawabi'ati bilen körüshüshi her 6 ayda bir qétimgha qisqartiwétilgen.

Lékin nur muhemmet yasinning urugh - tughqanlirining ashkarilishigha qarighanda türme da'irilirining pozitsiyisidiki özgirish b d t kishilik hoquq kéngishining ten jazasini tekshürgüchi emeldarining 2005 ‏ - yili noyabirda ‏1 - türmini ziyaret qilip, nurmuhemmet bilen körüshüsh weqesi bilen zich munasiwetlik bolup, türme da'iriliri b d t emeldarining ziyaritidin kéyin yazghuchining urugh - tughqanlirigha nurmuhemmetning idiyiside özgirish yaxshi bolmaywatqanliqini, urugh - tughqanlirining uninggha terbiye bérishini telep qilghan.

Nurmuhemmet yasinning urugh - tughqanliridin ismini ashkarilashni xalimaydighan bir kishi radi'omizgha bergen bu heqtiki melumatida mundaq deydu": ular b d t tekshürgüchi emeldarining nurmuhemmet yasin bilen körüshkenlikini bizge éytti. Türmining bir emeldari b d t ning xadimi keldi, lékin uning ( nurmuhemmetning) özgirishi yaxshi bolmaywatidu. Siler yaxshiraq xet yézip, uning idiyisini yaxshilanglar, dédi."

Lékin 1 ‏ - türme da'irilirining bu türdiki mesililer we metbu'at wastilirigha tutqan pozitsiyisi kishini ümidsizlendüretti. 1 ‏ - Türmidiki da'iriler axbarat wastilirining mehbuslar heqqidiki so'allirigha jawab bermey özlirining türme ikenlikini inkar qilishqa kélishiwalghandekla qilatti.

Téléfonimizni alghan bir xanim deslepte özining 1 ‏ - türme ikenlikini étirap qilghan bolsimu, lékin nurmuhemmet yasinning ehwalini igilimekchi ikenlikimizni éytqanda özining türme ikenlikini inkar qilip turuwaldi shundaqla nurmuhemmetning ehwali toghrisida héchnime bilmeydighanliqini bildürdi.

B d t kishilik hoquq kéngishining ten jazasi qilmishlirini tekshürüsh emeldari manfréd nowak, 2005 ‏ - yilning axirliri béyjing, lasa we ürümchidiki bir qisim türmiler üstidin tekshürüsh élip barghan idi. U, ürümchide 1 ‏ - türmini ziyaret qilip, mezkur türmidiki nurmuhemmet yasin bilen uchrashqan we uning bilen tenha söhbet ötküzgen.

Manfréd nowak tekshürüshtin kéyin élan qilghan doklatida ten jazasining xitayda omumi yüzlük mewjut hadise ikenlikini, nurmuhemmet yasinning ten jazasigha uchrighanliqidin shikayetchi bolghanliqini élan qilghan idi. Nurmuhemmet yasinning urugh - tughqanliridin radi'omizning ziyaritini qobul qilghan yuqiriqi kishi, b d t emeldarining tekshürüshidin kéyin türme tüzümining téximu chingitilghanliqini bildürdi. U " shular (b d t xadimi) kelgendin kéyin türmining tüzümini téximu chingitiwetti. Burun her 2 ayda bir qétim körüsheleyttuq, hazir her yérim yilda bir qétim körüsheleymiz," deydu.

Manfréd nowak ürümchi we lasalarda élip barghan tekshürüshidin kéyin élan qilghan bayanatida xitay dölet bixeterlik we j x organlirining xizmet istilini tenqidligen idi. U, bu heqtiki bir bayanatida ten jazasining xitayda omumi yüzlük mewjut bolup turushidiki seweblerni chüshendürüp, "yerlik saqchilar özining xaraktérini özgertmigen. Bu jehettiki yene bir mesile xitay tashqi ishlar ministirlikining bu mesilidiki meydani. Ular bilen dölet bixeterlik küchlirining arisida yeni tashqi ishlar ministirliki bilen j x ministirliki we dölet bixeterlik ministirliki arisida toqunush bar. Bu organlarning hoquqi nahayiti zor, ular hoquqidin waz kéchishni xalimaydu. Shunga uzun mezgillik siyaset tüzüp, qanun bilen bashqurushni yolgha qoyush lazim."

Nurmuhemmet yasinning ehwali chet'ellerdiki Uyghur teshkilatlirining diqqitini tartqan. 1 ‏ - Türme da'irilirining yazghuchigha " idiyiwi özgertish " élip bériwatqanliqini tenqidligen merkizi gérmaniyidiki dunya Uyghur qurultiyi, buningdiki meqset yazghuchining rohini sundurush ikenliki, xelq'ara organlarning bu weqege arilishishini telep qilidighanliqini bildürdi.

Qurultay bayanatchisi dilshat rishit radi'omizgha bergen bayanatida " bu mesilige biz qurultay jiddi qaraymiz hem kéreklik xelq'ara teshkilatlargha derhal murajet qilip, xitaygha bésim ishlitish we bolupmu türmining ichidiki hazirqi ehwalni qaytidin b d t din ademler bérip éniqlap kélishni iltimas qilimiz hem shundaq heriket élip barimiz", dep körsetti.

Xitayda nahiyilik sot mehkimilirining 7 yildin artuq jaza bérilidighan délolarni bir terep qilish hoquqi bolmisimu, lékin nurmuhemmet yasinning délosigha maralbéshi nahiyilik sot mehkimisi höküm chiqarghan idi. U nahiyilik sotning hökümige narazi bolup, yuqiri derijilik sot organlirigha erz sun'ghan. Qeshqerlik wilayetlik ottura sot uning erzini körüp chiqip, eslidiki hökümni küchke ige, dep qarar chiqarghan.

Nurmuhemmet yasinning urugh - tughqanlirining bildürüshiche, ular aptonom rayonluq xelq qurultiyi we yuqiri sot mehkimisige erz yazghan bolsimu, lékin bu organlardin héchqandaq jawab xet kelmigen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.