1989 - Yili 4 - iyundin kéyinki xitay (1)


2005.06.01

Yéqinda "közitish" zhornilida élan qilin'ghan "rusiyide emelge ashurulghan 12 xil asasiy qanun islahati" dégen maqalida bayan qilinishiche, kommunizm lagirining merkizi bolghan sowét ittipaqida 1991 - yili kommunizm gumran bolghandin kéyin, rusiyide 1992 - yilidin étibaren siyasiy jehette asasiy qanun islahati élip bérilishqa bashlighan bolup, shuningdin kéyin rusiyide 12 xil chong démokratik özgirish barliqqa keldi.

Xitayche sotsiyalizim

"Xitayda 4 - iyun weqesidin kéyinki 16 yil ichide peyda bolghan siyasiy éqim" dégen maqalida bayan qilinishiche, 1989 - yili 4 - iyunda béyjingdiki tyen'enmén meydanida yüz bergen démokratik heriket xitay kommunist partiyisi teripidin qoralliq basturulghandin kéyinki 16 yil ichide, gerche bu dölette kommunizm we sotsiyalizim tüzümining asasi bolghan kolléktiwizim alliqachan yimirilgen bolsimu, hökümet yenila dölet tüzümini "xitayche sotsiyalizim" dep jakarlap, "muqimliq hemmidin ela" dégen siyasetni qollinip kelmekte. Buning netijiside xitay hazir "3 ke wekillik qilish" dégen neziriye astida xelqning pikir qilish, sözlesh erkinlikini chekleydighan, döletni saqchilar arqiliq idare qilidighan dunyadiki eng axirqi mustebit döletke aylandi.

"Xitayda 4 - iyun weqesidin kéyinki 16 yil ichide peyda bolghan siyasiy éqim" dégen maqalida bayan qilinishiche, xitayda béyjingdiki tyen'enmén meydanida qozghalghan démokratik heriket 1989 - yili 4 - iyun küni xitay kommunist partiyisi teripidin qoralliq basturulghandin kéyinki 16 yil ichide, kolléktiwizim, sotsiyalizim tüzümliri alliqachan gumran bolghan bolsimu, emma xitay kommunist partiyisi yenila xitayni "sotsiyalizim" dep jakarlawatqini emeliyette "qoy béshi ésip qoyup it göshi satidighan" saqtipezlik ikenliki hemme ademge ayan.

Xitay kompartiye ezaliri prolétariyat emes belki kaptalistlar

Xitay kommunist partiyisi özimu alliqachan ezaliri prolétarlar emes, belki kapitalistlardin boliwatqan partiyige aylan'ghan bolsimu, emma xitay kommunist partiysining mustebitliki - birla partiye diktatorisi héchbir özgergini yoq. Melum zomiger shexsiyler özi belgiliwalghan "dahi" lar xitay kommunist partiyisini saqlap qélish üchün "muqimliq hemdin ela" dégen siyasetni qollinip, xitayda xelqni asasiy qanunida belgilen'gen "teshkilatlargha uyushush, yighilish, namayish qilish, qarshiliq bildürüsh hoquqi" din mehrum qaldurdi. Xelqni bésim astida qaldurush arqiliq özliri jem'iyettiki bayliqlarni xalighanche xiyanet qilip teqsimiliwélishti. "Mutleq hoquqtin mutleq chiriklik kélip chiqidu". Eger bir partiyining mustebitliki astidiki teqsimat tüzümi özgertilmise, uninggha nazaret qilish bolmisa, chiriklikni yoqitish mumkin emes. Chirik emeldarlar mustebit tüzüm arqiliq özini qoghdaydu. Shunglashqa hazir xitayda pash qilin'ghan chiriklik déloliri aran 1٪ ni teshkil qilidu. Téxi pash qilinmighanlar yenila hoquq béshida turiwatqan chirik emeldarlar, gerche xelq ulargha her qanche ghezeplensimu, ular beribir téxi meghlup qilinmighachqa, "muqimliq" dégen shu'ar arqiliq hoquqsiz xelqni basturiwatidu.

Tyen'enmén weqesidiki qanliq basturush

"Xitayda 4 - iyun weqesidin kéyinki 16 yil ichide peyda bolghan siyasiy éqim" dégen maqalida bayan qilinishiche, xitayda béyjingdiki tyen'enmén meydanida qozghalghan démokratik heriket 1989 - yili 4 - iyun küni xitay kommunist partiyisi teripidin qoralliq basturulghandin kéyin, pütün dunya xitay hökümitini "chong siyasi xataliq sadir qildi" dése, xitay hökümiti "biz döletni yene bir qétim qutquziwalduq" dep jakarlighanliqimu hemme kishining iside bar. Eslidila jem'iyetning muqimliqni buzup, zorawanliq heriket arqiliq pütün dunyagha xoja bolushni özining shu'ari qilip kéliwatqan kommunist partiyining hazir birdinla "muqiliq hemmidin ela " deydighan boliwalghini pütünley aldamchiliq ikenlikimu öz-özidin ayan.

Eng pes muddi'a we héle - neyrenglerni "eqil -paraset" dep qarash

"Xitayda 4 - iyun weqesidin kéyinki 16 yil ichide peyda bolghan siyasiy éqim" dégen maqalida bayan qilinishiche, xitaylar yézip chiqqan "xitay tarixi", "dunya tarixi" yaki meshhur shexsiylerning terjimihali dégen kitablargha qarisa, uningda insaniyet medeniyiti dégen nerse bayan qilinmaydu. Belki uningda pütünley kim qachan tughulghan, nimide ghelibe qilghan, nimde meghlup bolghan, qandaq "héle -neyreng" qollan'ghan dégen bayanla bar.

Chet'ellerde yézilghan tarixiy kitablarda, mesilen, "klunbusning chong qoruqluqni bayqishi" dégen kitabta, u kishining déngiz yüzidiki tebi'iy hadisiler toghrisidiki teswirliri, bu heqtiki chüshenchiliri, arallarni qandaq bayqighanliqining téxnikiliq jeryani tepsiliy bayan qilin'ghan bolsa, xitayda yézilghan "jén chinggongning teywenni bayqishi" dégen kitapta, u kishining bashtila "weten üchün" dep yolgha chiqip, barghanla jayda qandaq yashap -yerliship, shu jaygha ige boliwélishning amalliri we kéngeymichilik qilish üchün qandaq héle - neyrenglerni qollnish jeryanila tepsiliy bayan qilinidu. Xitaylar bundaq eng pes muddi'a we héle - neyrenglerni "eqil -paraset" dep qaraydu. Hazir xitay kommunist partiyisi xelqqe qarita yürgüziwatqan siyaset we tedbirlerning hemmisi xitayning tarixiy kitablirida bayan qilin'ghan eng eshedi'iy bandit -qaraqchilar qollan'ghan herbiy taktikilar, yeni pursetperestlik, quwluq - shumluq we héle neyrengler din ibaret.

Emeliyetni astin – üstin qilip chüshendürüsh

"Xitayda 4 - iyun weqesidin kéyinki 16 yil ichide peyda bolghan siyasiy éqim" dégen maqalida bayan qilinishiche, kommunist xitay hökümiti béyjingdiki tyen'enmén meydanida qozghalghan démokratik heriketni 1989 - yil 4 - iyun küni qoralliq basturghandin kéyin, 16 yil ichide "muqimliqni saqlash" dégen shu'ar astida xelqni basturushni dawamlashturdi. Xelqqe herbiy taktika qollinip mu'amile qildi. Xitayda uzun tarixiy dewrlerdin buyan dawamlashturulup kéliwatqan herbiy taktika peqet meqsetke yétish üchünla her qandaq nam we waste qollinishqa bolidu, dep qarilidi'ighan taktika. Shunglashqa xitay hökümiti xiyanetchilikni "xelq üchün xizmet qilish" dep chüshendüriwiridu. Xelqqe qirghinchiliq qilghanni "döletning siyasiy muqimliqini saqlash " dep chüshendüriwiridu. Xitayda aldamchiliq, parixorluq, adem öltürüsh, numusini sétish qatarliq yaman illetlerning hemmisi "qabiliyet", "eqil-paraset" dep qarilidu. Xitayning tarixiy kitabliridimu "yurtni igilep özi xan boliwalidighan" , ichki qisimda "rehimsiz köresh bashlap, reqibini yoqitish arqiliq özining ornini mustehkemleydighan" qoralliq banditlar " qehriman" , "dahi", " yétekchi" dep teswirlinidu. Xitayda "36 tedbir" dep atilidighan herbiy taktika pütünley héle-mikir ishlitish we özgini aldashtinla ibaret.

"Uqumlarni astin - üstün qilish" taktikisi

"Shixu'a agéntliqi" , "xelq géziti" xususiy igilikni zor küch bilen tereqqiy qildurush lazimliqini sözlep, uni "sotsiyalizim" da ching turghanliq, dep kéliwatqanliqimu, xitay hökümitining xelqqe qarita qollinip kéliwatqan "uqumlarni astin - üstün qilish" taktikisi ikenliki éniq. "Yalghanni tekrarlawerse heqiqetke aylinidu" dégen oxshitishni emeliyette yolgha qoydi. Jinayet sadir bolmastila uni aldin- ala jinayet dep höküm qilip jazalashning özimu, del "36 tedbir" diki hélilerdin qobul qilin'ghan. Herbiy taktikaperestler qanunni heqiqetni qoghdaydighan qoral süpitide qollanmaydu, belki ular asasiy qanunni peqet bir waraq quruq qeghez ornida köridu. Déng shawping peqet özining hökümranliqini qoghdash üchünla , oqughuchilar herikitini shu qeder rehimsizlik bilen qanliq basturghan idi. Jang zéminmu xelq qollimaydighanliqi üchünla "biz 3 ke wekillik qilimiz" dep özktemlik qildi. Shuninggha oxshash, xitay hökümiti krizisqa yüzlen'gen haman "muqimliq" dep xelqqe popoza qilidu. Déktatora yürgüzüshke tayinidu. Uchuq - ashkara halda süyiqest pilanlaydu. Xitay kommunistliri özliri emeliyette kommunizm dégenning ishqa éshishigha ishenmisimu, emma kommunizm dégen gepni aghzidin chüshürmeydu. Xelqqe "shawkang jemiyiti" dégendek otupiyeni mejburiy tangidu.

"Xitayda 4 - iyun weqesidin kéyinki 16 yil ichide peyda bolghan siyasiy éqim" dégen maqalida bayan qilinishiche, kommunist xitay hökümiti béyjingdiki tyen'enmén meydanida qozghalghan démokratik heriketni 1989 - yil 4 - iyun küni qoralliq basturghandin kéyinki 16 yil ichide, xitay kommunist partiyisining mustebiti mawzédongning mazirigha tawap qilish, mawzédong idiyisni tirildürüsh alametliri körüldi.

Gerche acharchiliqning derdini tartqan déhqanlar mawzédongni yaqturmisimu, pikir qilish, sözlesh erkinlikidin mehrum qilin'ghan ziyalilar mawzdongni yaqturmisimu, mawzidong idiyisi dégen nerse démokratiye we erkinlik bilen mutleq bille turalmaydighan idiye bolsimu, emma mawzédong idiyisi hoquqni birinji orun'gha qoyidighan bolghanliqi üchün, xujintaw buni nezerde tutup, mawzédong miraslirigha warsliq qilishqa bashlidi. U bezi kishiler éytqandek "gorbachéw" emes, belki "bri#ni'éw" bolup chiqti. Döletni saqchi dölitige aylanduriwaldi. U hazir ‘chet'ellerdiki düshmen küchler' dégen kona gepnimu aghzidin chüshürmeydu.

"Sowét" yiqilghandin kéyin rusiyide yüz bergen özgürüshler

"Rusiyide emelge ashurulghan 12 xil asasiy qanun islahati" dégen maqalida bayan qilinishiche, kommunizm lagirining merkizi bolghan sowét ittipaqida 1991 - yili kommunizm gumran bolghandin kéyin, rusiyide 1992 - yilidin étibaren siyasiy jehette asasiy qanun islahati élip bérilishqa bashlighan bolup, shuningdin kéyin rusiyide 12 xil chong démokratik özgirish barliqqa keldi.

"Sowét" dep atilidighan, ezaliri yighin achqanda xelq wekili dep atilip, yighin tügigendin kéyin öz jayigha qaytip bérip emeldarliqini qilidighan xelq wekiller qurultiyi tüzümi özgertilip, ezaliri yerlik emeldar emes, belki jaylardin biwaste saylap chiqilidighan dölet parlaménti tüzümi tiklendi. Rusiyide xuddi amérikigha oxshash pütün xelq biwaste saylap chiqilidighan prézidént tüzümi tiklendi. Xuddi amérika, kanada, awstiraliye, gérmaniye, hindistan, biraziliye, argintina qatarliq döletlerge oxshash jumhuriyetler birligi tüzümi tiklendi. Qanun séstimisi bu dölette bashqa séstimilargha béqinmaydighan musteqil séstima bolup tiklendi. Köp partiyelik tüzüm tiklendi. Rusiyide 1992 - yilidin étibaren igilik islahati élip bérilishqa bashlighan idi. Xususiy mülükchilik tüzümi )dexl - teruz qilishqa bolmaydighan muqeddes xususiy mülükchilik( asasen tiklinip boldi. Hazir xususiy igilik miqdari pütün xelq igilikning 80٪ ni igileyighan halgha keldi. Rusiyide 19 kishilik asasiy qanun tiklesh mehkimisi qurulup, pütün xelq awaz qoyup maqullash tüzümi emelge ashuruldi. 1993 - Yilidila pütün xelq awaz qoyup döletning asasiy qanunini maqullighan idi. Buningdin bashqa yene musteqil ish bijiridighan kishilik hoquq teshkilatliri tüzümi tiklendi. Emma xitayda téxi bundaq özgirishler bolmidi. (Weli) (dawami bar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.