Amérika - yaponiye - hinidistan 3 dowlet birleshme déngiz armiye manéwéri toghrisida

• Muxbirimiz welining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Yapon, amerika we hindistanning dengiz armiye manéwéri.(AFP PHOTO/JAPAN POOL via JIJI PRESS JAPAN OUT)

Amérika - yaponiye - hinidistandin ibaret üch döletning birleshme déngiz armiye manéwerigha qatnishidighan paraxotliri bügün, 16 - april, düshenbe küni, yaponiyining déngiz qirghaqliridin tinch okyan'gha qarap yolgha chiqqan. Fransiye agéntliqining bayan qilishiche, bu üch döletning héchqaysisi bu herbiy meshiqning xitaygha qaritilghanliqini étirap qilmighan.

Amérika,yaponiye, hinidistandin ibaret üch döletning déngiz qisimliri bügündin bashlap tinch okyanda herbiy meshq ötküzüshke bashlidi. Fransiye agéntliqining bayan qilishiche, yaponiye dölet mudapi'e ministirliqining bayanatchisi bügün,, 16 - april, düshenbe küni, amérikining ikki hujumchi paraxoti, hinidistanning üch urushchi paraxoti we yaponiyining türt hémayichi paraxoti yaponiyining déngiz qirghaqliridin ténch okyan'gha qarap yolgha chiqqan.

Amérika - yaponiye - hinidistan - awstraliyidin ibaret tört dölet otturisida küchlük herbiy birlik tiklenmekte

Xewerde bayan qilishiche, bu üch döletning déngiz qisimliri tinch okyanda herbiy meshiq ötküzüsh arqiliq mustehkem herbiy birlik ornitishni meqset qilidiken. Xitay bilen munasiwiti özlüksiz halda jiddiy bolup kéliwatqan yaponiyning bash ministiri shinzo abé uchur wastilirigha, yaponiyini amérika, hinidistan we awstraliyidin ibaret 4 dölet bilen küchlük herbiy birlik ornitishqa chaqirghan. Emma shinzo abé bu qétimqi herbiy meshiqtin xitayning gumanlinishidin saqlinish üchün, bu qétimqi herbiy meshiqni we ornatmaqchi bolghan tört döletning herbiy birlikini xitaygha qaritilmighan dep jakarlighan. Uzun yillardin buyan xitay bilen munasiwiti jiddiy halette turup kéliwatqan hindistanning bash mi'istiri manmuxan sinxa ependimu, hindistanning amérika, yaponiyiler bilen yéqin we ishenchlik herbiy alaqe tikleshni xalaydighanliqini jakarlighan.

Birleshme agéntliqining bayan qilishiche, yaponiye washin'gtonning eng muhim herbiy ittipaqdéshi bolup, amérikining 7 ‏- déngiz pilotining 18 paraxoti we 50 ming eskiri yaponiye téritoriyisi ichide turidu.

Yaponiye washin'gtonning muhim herbiy ittipaqdéshi

Amérika,yaponiye, hinidistandin ibaret üch döletning déngiz qisimliri hazir tinch okyanda uchur-alaqe, bashqurush, maslishish, parollarni öz-ara chüshinish, we 'sunami' dep atilidighan dehshetlik déngiz chapqunliridin mudapi'elinish iqtidarini yuqiriy kötürüsh üchün, yaponiyining tokyo qoltuqidiki arallarni boylap tunji qétimliq birleshme herbiy meshiqi élip barmaqta. Hazir amérika weyaponiye déngiz qisimliri bilen birlikte meshiq élip bériwatqan hinidistan yene buningdin kéyin xitay, rusiye, wétnamlar bilenmu bille herbiy meshq élip bérishni pilanlimaqta.

Xewer arxiplirigha qarighanda, dunyada biterep siyaset qollinip kéliwatqan hindistan, uzundin buyan amérika, yaponiyiler bilen herbiy jehette perq saqlap kéliwatqan idi. Hetta hinidstan 1998 ‏- yili yadro qoral siniqi élip barghandin kéyin, hinidistanning amérika we yaponiye bilen bolghan munasiwiti yéraqlashqan idi.

Bu üch döletning herbiy munasiwetliri 2006 ‏- ylidin kéyin téz tereqqi qilmaqta

2003 ‏- Yilidin bashlap, bu üch dölet otturisida öz-ara chüshinish hasil qilinishqa bashlidi. 2004 ‏- Yili 10 ‏- ayda amérikining 'los anjilis' namliq yadro quwiti bilen heriketlinidighan su asti paraxoti bilen hindistanning 'déhli' belgiliq 7 su asti hujumchi paraxoti birlikte ereb déngizida herbiy meshiq ötküzdi. Shu yili 11 ‏- ayda yene hinidistanning mombayda 'déngizda térrorchiliqqa qarshi turush' meshiqi ötküzdi. 2006 ‏- Yili 2 ‏- ayda, hindistan bilen yaponiye bixeterlik söhbiti ötküzgendin kéyin, hinidistan, amérika we yaponyilerning herbiy alaqisi yéngi basquchqa qedem qoydi.

Yaponiyimu shuningdin kéyin özining etrapidiki 1000 déngiz chaqirimi da'irisidin halqip, molokka aralliridin ötüp 2000 déngiz chaqirimi yiraqliqtiki hindi déngizi, hetta ottura sherqlergiche yétip bérip, herbiy pa'aliyet élip bérishqa bashlidi. Amérika, yaponiye we hinidstanning herbiy baziliri bu üch dölet ortaq paydilinidighan bazilargha aylandi.

Amérika awazi bügün élan qilghan obzorda bayan qilinishiche, amérika-yaponiye-hinidistandin ibaret bu üch döletning hazirqidek herbiy hemkarliqining shekillinishige xitayning herbiy xamchoti ikki xaniliq san buyiche köpeytilgenliki sewebchi bolghan.

Üch dölet déngiz qisimlirining bu qétimqi herbiy meshiqi biwaste xitaygha qaritilghan, -- deydu hindistan tetqiqatchisi

‏-‏-‏- Mining qarishimche, ‏-‏-‏- dep bayan qilidu hindistanning yéngi déhlidiki tinchliq we tuqunush tetqiqat ornining tetqiqatchisi doktor gotta ependi, ‏-‏-‏- rastini éytqanda, üch dölet déngiz qisimlirining bu qétimqi herbiy meshiqi biwaste xitaygha qaritilghan. Bu qétimqi herbiy meshiq arqiliq hetta amérika,yaponiye, hinidistan, awstraliyidin ibaret tört dölet birlikining shekilliniwatqanliqimu közimizge éniq kürünüwatidu.

Amérika-yaponiye-hinidistandin ibaret üch dölet déngiz qisimliri birlikte herbiy meshq élip bérishqa bashlighandin kéyin, teywenning amérikida turushluq wekili wu jawshé ependi hazir hedep bash kötürüwatqan xitaygha réqabet élan qildi.

Bu waqitta teywenmu xitay bilen réqabetlishidighanliqini jakarlidi

Amérika awazining bayan qilishiche, bu qétim amérikigha kelgen teywen wekili burunqidek gomindangchilardin emes. U amérikigha kelgende, burunqidek barmaq izi alidighan qattiq resmiyetler ötelmey, xuddi amérikiliqtek mu'amile qilin'ghan. 'Xitay muhajirliri' dep atilidighan kishler qarshi alghili chiqmighan. U ayrudromda qilghan sözide "teywen'ge wekillik qilimen, emdi teywendiki 23 milyon xelq xitay bilen réqabetlishidu, dunya soda teshkilatigha öz nami bilen kéridu" dégen. (Weli)