"Ach erwahlar ‏- maw zédong dewridiki chong acharchiliq" (2)

En'gliyilik muxbir yazghuchi jespér béykér ependining 'ach erwahlar ‏- mawzédong dewridiki chong acharchiliq' namliq kitabi 2005 ‏-yili 10 ‏-ayda neshr qilindi. Xitayda esli weqeni béshidin köchürgen köp kishini neq meydanda ziyaret qilip xatirilep, retlep chiqqan jespér béykir ependining bu riyal tarixy xatirisi gollandiyide kishilik hoquq mukapatigha érishti. Bu kitab kishilerning mawzédong dewride xitayda yüz bergen acharchiliqnila emes, belki pütün kommunizm lagérida yüz bergen chong acharchiliqlar heqqidiki es -xatirisini qozghatti.

Mawzédong dewridiki chong acharchiliq tinch dewrde yüz berdi

En'gliyilik muxbir yazghuchi jespér béykér ependining 'ach erwahlar ‏- mawzédong dewridiki chong acharchiliq' namliq kitabning ikkinchi babida bayan qilinishiche, xitayda tarixta yüz bergen acharchiliqlarning hemmisi urush malimanchiliqi yaki rayon xaraktérlik tebi'i apet jeryanida peyda bolghan idi. Emma mawzédong dewridiki chong acharchiliq tinch dewrde, peqet jem'iyette dawalghush boluwatqan ehwal astida yüz berdi. Bu bir xil rayon xaraktérlik tebi'iy apet emes, belki memliketning hemme bulung-puchqaqlirida birdek yüz bergen hadise. Béykir ependi bu heqte xitay hökümitidin éniq sanliq melumat alalmighanliqtin, u kitabida mulahizichiler texminen otturigha qoyghan sanliq melumatlarni bayan qilip ötken. Uning éytishiche, acharchiliq éghirraq yüz bergen ölkiler xénen bilen enxuy. Mulahizichiler xénen ölkiside achliqtin ölgen adem sanini 2 milyondin8 milyon'ghiche dep texminligen. Peqet xénenning shinyang wilayitidila achliqtin ölgen adem sani bir milyondin artuq, buni hökümetmu étirap qilidu, emma bezi mulahizichiler 4 milyon'gha yétidu deydu. Enxuy ölkiside 2 milyondin 8 milyon'ghiche, peqet féngyang nahiyisidila 110 ming. Sichu'en ölkiside 7 milyondin 9 milyon'ghiche. Guyjuda bir milyondin artuq. Shinjang bilen tibetning ehwali bir qeder pewqul'adde, sanliq melumatlarni élish téximu qiyin. Mölcherlinishiche, tébette acharchiliqta ölgen adem sani 500 mingdin 800 yüz mingghiche. Shinjangda peqet bay nahiysi dégen bir nahiyidila 10 mingdin artuq Uyghur déhqan achliqtin ölgen. Xitay buyiche emgek bilen özgertish lagérlirida bolsa 50% tin artuq adem ölüp bolghan.

'Ozuqluq yétishmeslik' déyishkimu ruxset yoq

En'gliyilik muxbir yazghuchi jespér béykér ependining "ach erwahlar ‏- mawzédong dewridiki chong acharchiliq' namliq kitabning ikkinchi babida bayan qilinishiche, xitayda acharchiliq yüz bergende dölet puqraliri gürüchke, bughday yaki qonaq unigha qoqan, képek, medek, qowzaq, yupurmaq, here képiki dégendek bashqa nersilerni arilashturup, hejmini chongaytip yégendin bashqa yene qurut-qongghuz, chéketke, hesen shérik, chashqan qatarliqlarnimu izdep tépip, tutup öltürüp istimal qilghan. Jespér béykir ependi eyni waqitta shangxey xu'adung pidagogika inistétotida oquwatqan bolup, u mektep ashxanisida köllerdin süzüwalghan lesh-chawalarni qoshup tamaq teyyarlighanliqini körgen. Xunende déhqanlar mehellidiki derexlerning qowziqini suyup bolghan. 1960 ‏-Yili lyushawchi xunen'ge barghanda, yerlik emeldarlar yalingachlinip qalghan derexlerni yushurush üchün, hemme derexke lay sürgüzgen. Acharchiliq yüz bergen shu yillarda , déhqanlarning bashqa yurt-mehellilerge bérish erkinliki qattiq cheklen'gen. Bedini ishship ketse, uni 'ozuqluq yétishmesliktin bolghan' déyishmu cheklen'gen. Bashqa bir jaygha tilemchilik qilghili bérish üchünmu partiyining testiqini élish kérek. Emma hemmila jayda déhqanlar yolni tosuwalghan postlargha pisen qilmay, janni saqlap qélish üchün sirtqa aqqan adem topini uchratqili bolidu. Ularning ichide bedini ishship ketken ademler köp idi, yol -yolda yétip qélip jan üzgen ach erwahlar uchraytti.

Xitay tarixidiki 'ademxorluq'

En'gliyilik muxbir yazghuchi jespér béykér ependining "ach erwahlar ‏- mawzédong dewridiki chong acharchiliq' namliq kitabning ikkinchi babida bayan qilinishiche, xitayche qedimqi kitablarda, xen sulalisining gawzu padishasi 'balilarni yéyish üchün élip sétishqa bolmaydu' dep yarliq chüshürgen xatire barliqidin qarighanda, xitayda tarixta adem yeydighan birxil yaman adet bolghan. Ademler bir - birini yeydighan hadise natsist gérmaniyisining türmiliridimu körülgen. Okra'inada acharchiliq yüz bergendimu bolup ötken. Xitayda bolsa 'ademxorluq' birxil yaman adet. Beziler düshminidin öch élish üchün shundaq qilsa, beziler temini tétip huzurlinish üchün yaki bedinidiki ozuqluq maddilirini toluqlash üchün shundaq qilidiken. Jespér béykiér ependining kommunistik partiyining ichki höjjetliridin neqil élip bayan qilishiche, xénenning 900 ming nopusi bar göshi nahiysidila acharchiliqta yep kétilgen adem sani 200 din artuq. Féngyang nahiyisidiki bir xelq kommunisidila 63 adem yep kétilgen. Shu yillarda balilirini almashturup yeydighan hadise sichu'en, gensu, chingxey, tébet, shinjanglardimu yüz bergen. (Dawami bar) (weli)