Америка-русийә мунасивәтлириниң истиқбали нәдә?

• Мухбиримиз үмидварниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Бу йилниң бешида германийиниң миюнхен шәһиридә ечилған дуня бихәтәрлик йиғини җәрянида русийә президенти владимир путинниң америкини тәнқид қилған сөзидин кейин, вашингтон-москва мунасивәтлириниң истиқбали һәққидә түрлүк көз қарашлар пәйда болди, бир қисим көзәткүчиләр америка-билән русийә арисида тоқунуш келип чиқип, қайтидин йеңи соғуқ мунасивәтләр уруши партлап қелишини қияс қилишти. Нөвәттә, америка-русийә мунасивәтлириниң истиқбали мәсилиси муназирә қозғаватқан темиларниң биридур.

Русийә америка билән тоқунушни халимайду.

Америка авази радиоси мәзкур тема үстидә русийә вә америка мутәхәссислириниң көз қарашлирини игилигән, мутәхәссисләрниң бу һәқтики көз қарашлири асасән бирдәкликкә игә болуп, йеқин кәлгүсидә икки дөләт арисида уруш шәклини алған тоқунуш келип чиқмайдиғанлиқи оттуриға қоюлған.

Русийидики дунявилаштуруш иниститутиниң директори, сабиқ русийә баш министири евгений примакофниң мәслиһәтчиси болған мухаил делигин русийиниң америка билән болған мунасивитини яманлаштурмайдиғанлиқини тәкитләп, буниң үч сәвәбини чүшәндургән. " Биринчидин" - дәйду михаил делигин- " һакимийәт йүргүзүватқан русийә рәһбәрлик саһәсидикиләр өзлириниң байлиқлирини ғәрб дөләтлириниң банкилириға қойған. Иккинчидин, русийидә әмәлийәттә армийә вә деңиз пилоти йоқ, чүнки қара деңиз пилоти һәтта болғарийә вә романийәниң сәвийисигә йәтмәйду. Дөләтниң иқтисадий һәддидин зиядә аҗиз, бирақ америка қошма шитатлириму русийә билән тоқунушуп қелишқа қизиқмаслиқи керәк"

Москвада яшайдиған русийә мутәхәссиси михаил делигин сөзидә йәнә "совет иттипақиниң мираслири үчүн болған күрәштә америка ғәлибә қилди. Әгәр русийә мираслири үчүн күрәш болидикән, униң асаслиқ қисимини хитай игиливелиши мумкин, у чағда америкилиқларниң әһвали наһайити начар болиду. Чүнки һазир хитай кичик истратегийилик риқабәтчи болуп, бәлки кейин тәң баравәр истратегийилик риқабәтчи болалайду. Әлвәттә, бу пүтүнләй башқичә реаллиқтур" дәп тәкитләйду.

Тоқунуштин сақлиниш мумкин

Русийә –америка мунасивәтлиридә ихтилаплардин қутулуш мумкинликини тәкитләп, русийә мутәхәссиси михаил делигинниң сөзигә нисбәтән башқичә көз қарашни тәкитлигән америка мутәхәссис, америкидики гундзон иниститутиниң русийә-америка мунасивәтлири тәтқиқатчиси дәйвид саттер әпәнди " ихтилаплардин қечип қутулғили болмайду дәп ойлимаймән, чүнки, буниңдин сақлинишқа һәрикәт қилинған болсиму, лекин биз русийиниң контроллуқ астидики аммиви ахбарат васитилирини америкиға қарши һәрикәткә бағлап, хәлқара қануний өлчәмләрни бузуватқанлиқини көрүватимиз, униңдин башқа йәнә пәрәз қилишимизға асас барки, русийә рәһбәрлири рәқиблирини мәҗбурий йосунда мәғлуб қилиш мумкинчилики бар дәп қарайду, әгәр бу шундақ давамлишивәрсә, тоқунуштин қечиш қийин болиду. Әгәр русийә рәһбәрлири өзлирини мәдәнийәтлик дуняда қоллиниливатқан өлчәмләр бойичә тутувалса, тоқунуш тәһдидлири түгәйду" дәп, җәзимләштүриду.

Русийә шәхсийәтчилик түси алған рәһбирий қатлимидин ваз кечиш керәк көпинчә кишиләрниң қаришичә, америка русийә мунасивәтлирини буниңдин кейин техиму яхшилаш икки дөләтниң мәнпәәтлиригә вә хәлқлириниң арзулириға уйғун болуп, икки дөләт көп җәһәтләрдә ортақ мәйдан вә мәнпәәтләргә игә. Ортақлиқ асасән үстүнлүкни игилигән болуп, ихтилаплар бурундинла давамлишип кәлгән. Москвадики карнеги иниститутиниң мутәхәссиси лилия шевсова ханим русийә-америка мунасивәтлирини яхшилашниң мумкин икәнликини, буниң үчүн русийиниң өзини тәртипкә селип, алди билән адәмләр, җәмийәт, тарих вә келәчәк һәққидә ойлап, өзиниң тар шәхсийәтчилик түси алған рәһбири синипидин ваз кечиши керәкликини, тоқунуштин сақлиниш үчүн америка билән русийиниң өзара ишиниши лазимлиқини тәкитләйду.

Лилия шевсова йәнә русийә –америка мунасивәтлирини техиму яхшилаш вә ихтилаплардин сақлиништа америкиниңму муһим рол ойнайдиғанлиқини көрситиду. Буниң үчүн америкиниң алди билән ташқи сиясәттики қош өлчәмдин ваз кечиши керәкликини, америкиниң русийидики яшлар, оқуғучилар вә зиялийлар һә содигәрләр қатлимиға бәкрәк тәсир көрситиши, болупму русийә билән болған сода-иқтисадий мунасивәтләрни тәрәққий қилдуруши лазимлиқини тәкитләйду. Чүнки сода русийә билән ғәрбниң бирлишишидики әң муһим амилдин ибарәт.

Демократийә мәсилиси вашингтон-москва арисидики назук нуқта

Русийә –америка мунасивәтлири совет иттипақ йимирилгәндин кейин изчил нормал тәрәққи қилған болуп, президент владимир путин билән президент җорҗи бушниң бир қанчә қетимлиқ учришишлирида икки мәмликәт арисидики ихтилаплиқ нуқтилар давамлиқ һәл қилинип кәлгән болсиму, бирақ, бу қетим америкиниң шәрқий явропада башқурулидиған бомбидин мудапиә көрүш системиси орнитиш пиланини оттурға қоюп, бир қисим шәрқий явропа дөләтлириниң буниңға разилиқ билдүрүши русийини биарам қилған. Гәрчә вашингтон даирилири бу мәсилидә москваға алдин чүшәнчә бәргән болсиму, бирақ москва йәнила бу ишни өзиниң мәнпәәтлиригә нисбәтән хәтәрлик дәп қариған. Нәтиҗидә икки тәрәп мунасивәтлири соғуқлишип қалған иди. Техи йеқинда хитай рәиси ху җинтав москвани зиярәт қилип, русийә билән хитайниң америкини өз ичигә алған ғәрб дөләтлириниң тәсиригә ортақ тақабил туруш йөнилишини күчәйткән иди.

Униң үстигә нөвәттә, русийидә келәр йили болидиған президент сайлими мәсилиси һәққидә муназириләр давамлашқан болуп, америка тәрәп президент путинни демократийә йолидин чекингәнлик билән тәнқид қилған иди. Һазир, путинниң 3- қетим өзиниң президентлиқ намзитини қоймаслиқи ениқ болсиму, бирақ униң йәнила өз тәрәпдарлирини һакимийәткә чиқирип, йәнила өз тәсирини вә сиясий йөнилишини сақлап қелишқа тиришиватқанлиқи оттуриға қоюлмақта.

Демократийилик һоқуқ мәсилиси вашингтон-москва мунасивәтлиридики назук нуқтиларниң биригә айлинип қалған болуп, вашингтон москвани демократик ислаһатни күчәйтишкә изчил дәвәт қилип кәлмәктә. (Үмидвар)