Amérika-rusiye munasiwetlirining istiqbali nede?
2007.04.03
Bu yilning béshida gérmaniyining miyunxén shehiride échilghan dunya bixeterlik yighini jeryanida rusiye prézidénti wladimir putinning amérikini tenqid qilghan sözidin kéyin, washin'gton-moskwa munasiwetlirining istiqbali heqqide türlük köz qarashlar peyda boldi, bir qisim közetküchiler amérika-bilen rusiye arisida toqunush kélip chiqip, qaytidin yéngi soghuq munasiwetler urushi partlap qélishini qiyas qilishti. Nöwette, amérika-rusiye munasiwetlirining istiqbali mesilisi munazire qozghawatqan témilarning biridur.
Rusiye amérika bilen toqunushni xalimaydu.
Amérika awazi radi'osi mezkur téma üstide rusiye we amérika mutexessislirining köz qarashlirini igiligen, mutexessislerning bu heqtiki köz qarashliri asasen birdeklikke ige bolup, yéqin kelgüside ikki dölet arisida urush sheklini alghan toqunush kélip chiqmaydighanliqi otturigha qoyulghan.
Rusiyidiki dunyawilashturush inistitutining diréktori, sabiq rusiye bash ministiri éwgéniy primakofning meslihetchisi bolghan muxa'il déligin rusiyining amérika bilen bolghan munasiwitini yamanlashturmaydighanliqini tekitlep, buning üch sewebini chüshendurgen. " Birinchidin" - deydu mixa'il déligin- " hakimiyet yürgüzüwatqan rusiye rehberlik sahesidikiler özlirining bayliqlirini gherb döletlirining bankilirigha qoyghan. Ikkinchidin, rusiyide emeliyette armiye we déngiz piloti yoq, chünki qara déngiz piloti hetta bolghariye we romaniyening sewiyisige yetmeydu. Döletning iqtisadiy heddidin ziyade ajiz, biraq amérika qoshma shitatlirimu rusiye bilen toqunushup qélishqa qiziqmasliqi kérek"
Moskwada yashaydighan rusiye mutexessisi mixa'il déligin sözide yene "sowét ittipaqining mirasliri üchün bolghan küreshte amérika ghelibe qildi. Eger rusiye mirasliri üchün küresh bolidiken, uning asasliq qisimini xitay igiliwélishi mumkin, u chaghda amérikiliqlarning ehwali nahayiti nachar bolidu. Chünki hazir xitay kichik istratégiyilik riqabetchi bolup, belki kéyin teng barawer istratégiyilik riqabetchi bolalaydu. Elwette, bu pütünley bashqiche ré'alliqtur" dep tekitleydu.
Toqunushtin saqlinish mumkin
Rusiye –amérika munasiwetliride ixtilaplardin qutulush mumkinlikini tekitlep, rusiye mutexessisi mixa'il déliginning sözige nisbeten bashqiche köz qarashni tekitligen amérika mutexessis, amérikidiki gundzon inistitutining rusiye-amérika munasiwetliri tetqiqatchisi deywid sattér ependi " ixtilaplardin qéchip qutulghili bolmaydu dep oylimaymen, chünki, buningdin saqlinishqa heriket qilin'ghan bolsimu, lékin biz rusiyining kontrolluq astidiki ammiwi axbarat wasitilirini amérikigha qarshi heriketke baghlap, xelq'ara qanuniy ölchemlerni buzuwatqanliqini körüwatimiz, uningdin bashqa yene perez qilishimizgha asas barki, rusiye rehberliri reqiblirini mejburiy yosunda meghlub qilish mumkinchiliki bar dep qaraydu, eger bu shundaq dawamlishiwerse, toqunushtin qéchish qiyin bolidu. Eger rusiye rehberliri özlirini medeniyetlik dunyada qolliniliwatqan ölchemler boyiche tutuwalsa, toqunush tehdidliri tügeydu" dep, jezimleshtüridu.
Rusiye shexsiyetchilik tüsi alghan rehbiriy qatlimidin waz kéchish kérek köpinche kishilerning qarishiche, amérika rusiye munasiwetlirini buningdin kéyin téximu yaxshilash ikki döletning menpe'etlirige we xelqlirining arzulirigha uyghun bolup, ikki dölet köp jehetlerde ortaq meydan we menpe'etlerge ige. Ortaqliq asasen üstünlükni igiligen bolup, ixtilaplar burundinla dawamliship kelgen. Moskwadiki karnégi inistitutining mutexessisi liliya shéwsowa xanim rusiye-amérika munasiwetlirini yaxshilashning mumkin ikenlikini, buning üchün rusiyining özini tertipke sélip, aldi bilen ademler, jemiyet, tarix we kélechek heqqide oylap, özining tar shexsiyetchilik tüsi alghan rehbiri sinipidin waz kéchishi kéreklikini, toqunushtin saqlinish üchün amérika bilen rusiyining özara ishinishi lazimliqini tekitleydu.
Liliya shéwsowa yene rusiye –amérika munasiwetlirini téximu yaxshilash we ixtilaplardin saqlinishta amérikiningmu muhim rol oynaydighanliqini körsitidu. Buning üchün amérikining aldi bilen tashqi siyasettiki qosh ölchemdin waz kéchishi kéreklikini, amérikining rusiyidiki yashlar, oqughuchilar we ziyaliylar he sodigerler qatlimigha bekrek tesir körsitishi, bolupmu rusiye bilen bolghan soda-iqtisadiy munasiwetlerni tereqqiy qildurushi lazimliqini tekitleydu. Chünki soda rusiye bilen gherbning birlishishidiki eng muhim amildin ibaret.
Démokratiye mesilisi washin'gton-moskwa arisidiki nazuk nuqta
Rusiye –amérika munasiwetliri sowét ittipaq yimirilgendin kéyin izchil normal tereqqi qilghan bolup, prézidént wladimir putin bilen prézidént jorji bushning bir qanche qétimliq uchrishishlirida ikki memliket arisidiki ixtilapliq nuqtilar dawamliq hel qilinip kelgen bolsimu, biraq, bu qétim amérikining sherqiy yawropada bashqurulidighan bombidin mudapi'e körüsh sistémisi ornitish pilanini otturgha qoyup, bir qisim sherqiy yawropa döletlirining buninggha raziliq bildürüshi rusiyini bi'aram qilghan. Gerche washin'gton da'iriliri bu mesilide moskwagha aldin chüshenche bergen bolsimu, biraq moskwa yenila bu ishni özining menpe'etlirige nisbeten xeterlik dep qarighan. Netijide ikki terep munasiwetliri soghuqliship qalghan idi. Téxi yéqinda xitay re'isi xu jintaw moskwani ziyaret qilip, rusiye bilen xitayning amérikini öz ichige alghan gherb döletlirining tesirige ortaq taqabil turush yönilishini kücheytken idi.
Uning üstige nöwette, rusiyide kéler yili bolidighan prézidént saylimi mesilisi heqqide munaziriler dawamlashqan bolup, amérika terep prézidént putinni démokratiye yolidin chékin'genlik bilen tenqid qilghan idi. Hazir, putinning 3- qétim özining prézidéntliq namzitini qoymasliqi éniq bolsimu, biraq uning yenila öz terepdarlirini hakimiyetke chiqirip, yenila öz tesirini we siyasiy yönilishini saqlap qélishqa tirishiwatqanliqi otturigha qoyulmaqta.
Démokratiyilik hoquq mesilisi washin'gton-moskwa munasiwetliridiki nazuk nuqtilarning birige aylinip qalghan bolup, washin'gton moskwani démokratik islahatni kücheytishke izchil dewet qilip kelmekte. (Ümidwar)
Munasiwetlik maqalilar
- Amérika - rusiye arisida qayta soghuq urush weziyiti shekillinemdu?
- Amérika ottura asiyada rusiye bilen hemkarlishishni xalaydu
- Xitay, rusiye we gherb ottura asiyaning énérgiyisini talishiwatidu
- Qirghizistan –amérika munasiwetliri nege yüzlinidu?
- Ottura asiya kimge yéqinlishiwatidu?
- Amérikining afghanistandiki herbiy herikiti kütken netijini berdimu?
- Nazarbayéw amérika ziyaritini bashlidi
- Amérika alimining ottura asiyaning 15 yilliq musteqilliqi heqqidiki yekünliri
- Qazaqistan prézidénti amérikini ziyaret qilmaqchi
- Amérika -mongghuliye herbiy hemkarliqi piship yétilmekte
- Amérika dölet mejliside ottura asiya témisida ispat bérish yighini échildi
- Bush bilen putin uchrishishi muweppeqiyetlik boldi