Xitay hökümitining az sanliq millet rayonliri tereqqiyatining arqida qélishigha körsetken sewebliri

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki programmisi
• Download story audio

Xitay xewer agéntliqida düshenbe bu heqte bérilgen bir xewerde körsitilishiche, xitay döletlik milliy ishlar komitéti mu'awin mudiri wu shimin xitay xewer agéntliqi muxbirining, az sanliq millet rayonlirining iqtisadiy tereqqiyatining arqida qélish sewebliri heqqide sorighan so'aligha jawaben "xitay hökümiti élan qilghan milliy aptonomiye mesililiri heqqidiki aq tashliq kitabta sherhilen'gen mezmunlargha asaslan'ghanda, az sanliq millet rayonlarning iqtisadta arqida qélish seweblirini mundaq üch tereptin körüsh mumkin" dep, üch mezmun'gha yighinchaqlighan.

Aq tashliq kitab: az sanliq milletler rayonining namrat qilishtiki sewebliri

Birinchi seweb, az sanliq millet rayonlirining jaylashqan jughrapiyilik tebi'i shara'iti asasen taghliq, qumluq yaki chöllük chet yaqa rayonlar bolghachqa tebi'i shara'iti nachar” dep, körsetken.

Ikkinchisi seweb, "tarixtin buyan az sanliq millet rayonlirining iqtisadi intayin arqida, medeniyiti töwen bolup kelgen, hetta bezi jaylar hazirgha qeder iptida'i halette turmaqta. Shunga hazirghiche bu jaylarda ixtisasliq xadimlar kemchil, pen téxnikiliq kesiplerning tereqqiyatimu tolimu keynide qélip qalghan" dégen.

Üchinchisi sewebke, iqtisadi amilni körsitip, xitayda ishikni échiwétish islahati élip bérilghandin buyan, xitaygha nurghun meblegh kirgüzüldi biraq bu gherbiy rayonni asas qilghan az sanliq millet rayonlirigha nahayiti az yétip bardi, az sanliq millet rayonlirining iqtisadi tereptin échiwétilishi unche kengri bolmighachqa, az sanliq millet rayonlirigha kirgüzülgen chet'el meblighi xitaygha kirgen omumi chet'el mgheblighining 5٪tigimu yetmeydu. Shu seweblerdin az sanliq millet rayonlirining iqtisadi tereqqiyati keynide qaldi" - dep yekünligen.

Bayliqi mol, xelqi namrat

Xitay hökümiti ezeldin namrat dep körsitip kéliwatqan az sanliq millet rayonliri, bolupmu gherbiy rayon da'irisidiki Uyghur, tibet, hemde ningsha tunggan aptonum rayoni qatarliq jaylar xitayning asasliq, yer asti hem üsti bayliq we ashliq, paxta, iqtisadiy zira'et baziliri bolup kelmekte, halbuki bu jaylar yenila namrat atilip kelmekte.

Xitay hökümiti yéqinda doklat élan qilip 2000 - yilidin tartip yürgüzüwatqan gherbni échish siyasitining besh yilda nahayiti zor ünüm bergenliki, köp iqtisadiy qimmet yaratqanliqini körsetken idi. Ejeba, gherbni échish siyasiti bu jaylarning iqtisadiy tereqqiyatigha türtke bolalmidimu?

Kim menpe'et éliwatidu?

Uyghur élida élip barghan gherbni échish chong qurulushliridin, gherbning gazini sherqqe yötkesh, gheripning tokini sherqqe yötkesh, néfit we paxta bazisi qurushqa oxshash qurulushlar Uyghur éligha qandaq menpe'et yetküzdi ? kimge menpe'et yetküzdi? Uyghur éli shunche bayliqqa ige turup, némishqa yerlik xelq bay bolalmaydu? mana bu so'allargha Uyghurlar xitay hökümitining jawabidin perqliq jawab béridu.

Dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit ependi, bayliq makani dégen namgha ige Uyghur éli xelqining tarixtin buyan parawan ötkenliki, emma xitay hökümiti sherqi türkistanni shinjang Uyghur aptonum rayoni qilip monopol qilghandin kéyin, xelqning barghanche namratliship barliq menpe'ettin xitay hökümitining hem xitay küchmenlirining paydiliniwatqanlqini, yerlik Uyghur xelqining bolsa künsayin namratliqta qéliwatqanliqini bildürdi.

Riching jashi: bay bolghanlar yenila xitaylar

Uyghur élidin bashqa tibet rayonimu xitay boyiche omumiyüzlik namrat rayon hésablinidu. Emma xitay hökümiti oxshashla tibet rayoni iqtisadining gerche xitay ölkilirige sélishturghanda köp arqida qalghan bolsimu azatliqtin kéyin barghanche yaxshiliniwatqanliqini qeyt qilghan.

Amérikidiki xelqara tibet herikiti teshkilatidin riching jashi xitay hökümitining az sanliq millet rayonlirining iqtisadining néme üchün keynide qalghanliqi heqqidiki bayanlirigha tibet xelqining qayil bolmaydighanliqini bildürüp mundaq dédi:

"Xitay hökümiti tibet rayonini tereqqiy qilduriwatimiz dep, peqet az sandiki chong sheherlerni teshwiqat üchün körsitishte tereqqiy qilduriwatqan bolsimu, asasliq tibet xelqi yenila yiraq taghliq rayonlarda namratliqta yashimaqta. Tibette bay bolghanlarning hemmisi köchmen xitaylar yaki bolmisa, xitay kadirlar. Ular héchqanchan tibet xelqige wekillik qilalmaydu, xitay hökümitining tibet rayonigha yüzgüziwatqan iqtisadi siyasiti yenila özi üchün paydiliq bolmaqta".(Gülchéhre)