Xitayning herbiy aq tashliq kitabi toghrisida mulahiziler

• Muxbirimiz arzuning bu heqtiki melumati
• Download story audio

22-Awghust küni xitay azadliq armiyisi qingdawda rusiye bilen herbiy manéwir ötküzmekte. AFP

Xitay hökümiti peyshenbe küni " xitayning herbiy hazirliqlarni kontrol qilish, herbiylerni qisqartish we qirghinchiliq xaraktérlik qorallarning tarqilishining aldini élish tirishchanliqi" dégen aq tashliq kitabni élan qildi.

Analizchilarning qarishiche, xitay dölet re'isi xu jintaw amérikini ziyaret qilishning harpisida, xitayning aq tashliq kitab élan qilip, özining herbiy hazirliqlarni kontrol qilish meydanini chüshendürüshi bir tereptin béyjingning teywen mesilisidiki meydanini qayta tekitlesh bolsa, yene bir tereptin xitayning herbiy hazirliqliri heqqide xelq'arani téximu konkrét uchurlar bilen teminlep, " xitay tehdidi" qarishini yoqitish iken.

Meqsidi: xitay tehdidi qarishini yoqitish

Xongkong chingshi uniwérsitétining siyaset proféssori jing yüsho xitayning élan qilghan bu aq tashliq kitabida köp yéngiliq yoqliqini bildürdi. U mundaq dédi:

"Xitayning bu aq tashliq kitabni élan qilishidiki asasliq meqsidi intayin éniq. Amérika jem'iyitige xitayning bir tehdit emeslikini teshwiq qilish. Yene bir tereptin, amérika dölet mudapi'e ministirliqi her yili chiqarghan xitayning herbiy hazirliqliri doklatigha wasitiliq halda jawab qayturush."

Uning éytishiche, xelq'ara jem'iyet xitayning, herbiy hazirliqliri tereqqiyati heqqidiki uchurlarni ashkarilimaydighanliqini uzundin buyan tenqid qilip kelgen. Bu aq tashliq kitabning élan qilinishi xitayning emeliy heriket bilen dölet mudapi'esige a'it uchurlarni intayin mexpiy tutidighan en'enisini buzushi bolup, bu bir ilgirilesh hésablinidiken. Emma xitayning herbiy hazirliqlarni kontrol qilish aq tashliq kitabida asasliqi nezeriye we köz- qarashlar yézilghan. Uningda herbiy xirajet, emeliy herbiy küchi, qorallirining tipi we qorallirining orunlashturulishi heqqidiki konkrét uchurlar yenila intayin kemchil iken.

Aq tashliq kitab xitay tehdidi qarishini yoqitalmaydu

Bu aq tashliq kitabta, xitayning herbiy xirajiti heqqidiki konkrét uchurlar yenila élan qilinmighan. Buningdin sirt, xitayning qandaq tedbirlerni qollinip, qirghinchiliq xaraktérlik qorallarning ékisportini kontrol qilishni kücheytidighanliqi heqqidiki uchurlarmu éniq körsitilmigen.

Xitay dölet kabénti peyshenbe küni élan qilghan aq tashliq kitabida, herbiy hazirliqlarni kontrol qilish, herbiylerni qisqartish we qirghinchilik xaraktérlik qorallarning tarqilishini cheklesh qatarliq sahelerde, xitayning zor tirishchanliq körsitip, tinch we bixeter xelq'araliq muhit yaritish üchün hesse qoshidighanliqini bildürgen idi.

Xitay tashqi ishlar ministirliqining herbiy hazirliqlarni kontrol qilish idarisining bashliqi jang yen, xitayning her qandaq waqit we her qandaq ehwalda yadro qorallarni aldi bilen ishletmeydighanliqini körsetken hemde xelq'araliq qirghinchiliq xaraktérlik qorallarni cheklesh ishlirigha aktip qatnishidighanliqini tekitligen.

Emma teywen siyaset tetqiqat kéngishining ijra'iye re'isi proféssor yang nyenzu bu aq tashliq kitab arqiliq, bashqa döletlerning xitay heqqidiki gumanlirini yoqitish imkaniyitining yoqlighini bildürdi. U mundaqw dédi:

"Xitay ilgirimu köp qétim özini herbiy jehettin kéngeymichilik qilmaydighan dölet dep teshwiq qilip keldi hemde herbiylerni qisqartti. Biraq, bashqa döletler xitaydin yenila gumanlinip keldi. Bu aq tashliq kitabta emeliyette, bashqa döletlerni xitayning herbiy tehdit emeslikige ishendüreleydighan mezmun yoq. Peqetla ilgiriki meydanlirini qayta tekitligen. Shunga döletlerning endishiliri buning bilen yoqimaydu."

Uning éytishiche, teywen üchün éytqanda, eger xitay teywen'ge qoral küchi ishlitishtin waz kechmeydiken, teywen yenila xitayni özige düshmenlik gherizi bar dep qaraydiken.

Konkrét uchurlar yenila kemchil

Amérikining paytexti washin'gtondiki siyaset tetqiqat orni " xelq'ara istratégiye tetqiqat merkizi" ning xitay ishliri mutexessisi beytis gilning qarishiche, bu aq tashliq kitabta xitay qirghinchiliq xaraktérlik qorallarning kéngiyishini cheklesh mesilisidiki meydanini qayta tekitligen bolup, bu bir ijabiy terep iken.

Biraq uning tekitlishiche, xitayning herbiy rasxotini yenila xitay hökümitining maliye chiqimi we dölet omumiy ishlepchiqirish qimmitide igiligen nisbiti nuqtisidin tilgha élip, konkrét sanini ashkarilimighan. U mundaq deydu:

"Bu aq tashliq kitabta, xitayning herbiy xirajiti heqqidiki konkrét uchurlar yenila élan qilinmighan. Buningdin sirt, xitayning qandaq tedbirlerni qollinip, qirghinchiliq xaraktérlik qorallarning ékisportini kontrol qilishni kücheytidighanliqi heqqidiki uchurlarmu éniq körsitilmigen".

Bu yil ikkinchi dunya urushi axirlashqanliqining 60 yilliqi, shundaqla b d t qurulghanliqiningmu 60 yilliq xatirisi. Halbuki xitay dölet re'isi xu jintawmu pat arida amérikigha qilidighan ziyaritide, b d t qurulghanliqining tebrik pa'aliyetlirige qatnishidu. Mulahizichilerning bildürüshiche, béyjingning del buning harpisida herbiy hazirliqlarni kontrol qilish, herbiylerni qisqartish we qirghinchilik xaraktérlik qorallarning tarqilishini cheklesh tirishchanliqi heqqidiki aq tashliq kitabni élan qilishining, diplomatiyide belgilik ehmiyiti bar iken.

Beytis gilning qarishiche, xitay bu aq tashliq kitabni amérikinila emes, belki pütün xelq'ara jem'iyetni közde tutup chiqarghan bolup, bolupmu xoshna döletlerge özining yéngi xewipsizlik tashqi siyasitini namayen qilishni meqset qilidiken. (Arzu)