Хитайниң ахбарат саһәсидә елип бериватқан ислаһат мәсилиси һәққидә
2004.11.23
Бейҗиң университети профессори җяв го бияв әфәндиниң "хитай тәшвиқат министирликигә қарши күрәш" намлиқ мақалиси бу йил 8 - айда япон тилиға тәрҗимә қилинип нәшир қилинған. Мәзкур мақалиниң нәшир қилиниши хитайниң ахбарат саһәсидә мәвҗут болуп туриватқан мәсилиләрни ашкарилаш арқилиқ, хитай - японийә мунасивитини тәтқиқ қиливатқан мутәхәссисләрниң қаттиқ диққитини қозғиған. Шуңа, токйода ечилған бу қетимқи йиғиндиму бу һәқтә мәхсус музакириләр елип берилған.
Хитай тәшвиқат министирлики - арманға чушлуқ дәрман йоқ
Музакирә җәрянида, хитай хәлқ университети җамаәт пикри тәтқиқат бөлүми башлиқи йү гумиң хитай ахбарат саһәсиниң һазирқи һалитини тонуштуруп, хитай тәшвиқат министирликиниң "арманға чушлуқ дәрман йоқ" дегәндәк интайин қийин әһвал астида қалғанлиқини мәлум қилған. Униң билдүрүшичә, 90 - йилларниң бешида, хитай тәшвиқат министирлиқиниң "хәлқ гезити" вә мәркизи телевизийә истансиси арқилиқ елип барған тәшвиқат һәрикәтлири хелила яхши үнүмгә еришкән икән. Лекин, һазир болса бу хил тәшвиқатлар хәлқ арисида һечқандақ тәсир көрситәлмәйдиған һаләткә чүшүп қалған.
Рәһбири қатламда бирлик йоқ
Хитайдики мәтбуат мәсилиси һәққидә мәхсус тәтқиқат елип бериватқан бей хәйдав унивәрситети учур мәркизиниң тәтқиқатчилири " хитай коммунистик партийисиниң 16 - нөвәтлик қурултийидин кейин елип бериватқан мәтбуат саһәсидики ислаһат һәрикити асасән мәдәнийәт вә нәшрият түзүми җәһәттики ислаһат болуп һесаблиниду, һазир хитайниң рәһбири қатламлирида пикир бирлики болмиғанлиқтин, йәнә нурғун мәсилиләр мәвҗут болуп турмақта" дәп билдүрди. Улар йәнә хитайдики рас гәп қилғучиларниң комунистлар тәрипидин қандақ зиянкәшликләргә учраватқанлиқини мисаллар арқилиқ оттуриға қоюп, хитайда , миң ислаһат елип берилған тәғдирдиму йәнила ахбарат әркинлики әмәлгә ашмайватиду" дәп көрсәтти.
Хитайда йәнила ахбарат әркинлики йоқ
японийидә әң көп сетилидиған "оқуш һәм сетивелиш" намлиқ гезитниң башлиқи ху җинтав тәхткә чиққандин буян хитайда һечқандақ ахбарат әркинликиниң болмайватқанлиқини әскәртип, өз ой- пикирлирини мундақ мисаллар арқилиқ ипадилиди: "хитай тәшвиқат министирлиқини тәнқидләп мақалә елан қилған җяв гобяв гәрчә қолға елинмиған болсиму, дәрс өтүш һоқуқидин елип ташланған". "Нйо-йорк вақти гезити" ниң бейҗиңдики ярдәмчиси җи явйән җаң земинниң тәхттин чүшкән хәвирини биринчи болуп хәвәр қилғанлиқи үчүн "дөләт мәхпийәтликини ашкарилиди" дегән җинайәт билән қолға елинған; сарс кесилини ашкарилиған һәрбий дохтур җяң йәнюң әпәнди гәрчә "дөләт мәхпийәтликини ашкарилаш "җинайитидин қутулуп қалған болсиму, "4 - июн оқуғучилар һәркитини әслигә кәлтүрүш керәк" дәп мураҗиәт қилғанлиқтин, ахириға берип йәнила хитай һөкүмити тәрипидин қолға елинди. Демәк хитайда һәрқандақ бир иш һөкүмәт тәрипидин очуқ ашкара елан қилинмайдикән, һәммиси дөләт мәхпийәтлики болуп һисаплиниду."
Йиғинға қатнашқан хитай хәлқ университети җамаәт пикри тәтқиқат бөлүми башлиқи йү гомиң "хитайниң мәмликәт ичидики әмәлий күчкә игә органлар арисида, мәйли сақчи қошунида болсун яки тәшвиқат орунлирида вә яки тәшкилат органлирида болсун, биринчи қол башлиқ әмәлийәттә һәммиси дигидәк җаң земинниң қол астида ишлигәнләр болуп, уларниң һечқайси орун алмашмиған. Шуңа, ху җинтав гәрчә йеңи ой - пикир яки йеңи тәклипләрни ойлиған болсиму уларни дәрһал иҗра қилишқа йәнила җүрәт қилалмайду. Шуңа бундақ қилиш үчүн һазирчә йәнә бир мәзгил вақит керәк" дәп билдүрди.
Хитай - түрмидә йетиватқан мухбирлар сани әң көп дөләт
Хитай дуня бойичә ахбарат әркинликини әң қаттиқ контрол қилип келиватқан дөләт болуп һесаблиниду. Хәлқара ахбарат органлириниң йеқинқи бир нәччә йилдин буян бериватқан истатистикисидин мәлум болушичә, дуня бойичә түрмидә йетиватқан мухбирлар сани әң көп болған дөләт хитай болуп һесаблинидикән. "Йеңи әсир тор бети" ниң тәһрири җаң вейгуо әпәнди "гәрчә коммунист хитай һөкүмити зораванлиқ түзүм арқилиқ ахбарат саһәсини қаттиқ контрол қилип келиватқан болсиму, адиллиқни тәшвиқ қилидиған һәққаний мухбирларни йәнила йоқ дегили болмайду, йәни хитайниң ахбарат саһәсидә, виҗданлиқ вә раст гәп қилидиған ахбарат хадимлири йәнила мәвҗут. Улар ахбарат әркинликини илгири сүрүштә, һәқиқәттә чиң туруп, йеңи бир хил күчкә вәкиллик қилмақта." Дәп көрсәтти. (Меһрибан)
Мунасивәтлик мақалилар
- Хитай һөкүмити чәтәл учур вастә ширкәтлириниң мәбләғ селишиға йол қоюш һәққидә йеңи бәлгилимә чиқарди
- Бу йил пүтүн йәр шарида, 101 нәпәр мухбир зиянкәшликкә учриған
- Хитайдики ахбарат әркинлики
- Google Ниң хитайчә нәшри шәрқий түркистан һәққидики учурларни елан қилиштин тохтиди
- Гезиттики уйғурларға аит мәзмун бар бәт йиртиветилгән
- "Хәлқара кишилик һоқоқни күзитиш тәшкилати" хитайни кишилик һоқоқни яхшилашқа чақирди