Xitaydiki metbu'at erkinliki mesilisi

Jyaw gobyaw ependi kaliforniye uniwérsitéti, xitay ishliri tetqiqat institutining teklipi bilen mezkur mekteptiki mutexessis we oqughuchilar bilen muzakire ötküzüsh jeryanida, xitay hökümitining metbu'at sahesini kontrol qilishta qolliniwatqan türlük usullirini bir - birlep otturigha quyup, "xitay hökümiti axbarat sahesini yenila bundin 25 yil ilgirikidek qattiq kontrol qilip kelmekte" dep körsetti.

Chet'el metbu'atlardin yiraq turush

Uning bildürüshiche, xitay hökümiti metbu'atlarni kontrol qilishta aldi bilen chet'el muxbirlirini tosup, ularning xitay puqraliri bilen erkin alaqe qilishigha yol qoymaydiken. Mesilen u " xitay teshwiqat ministirliqigha qarshi turush" digen témidiki maqalini élan qilghandin kéyin, béyjing uniwérsitéti uni chet'el metbu'atlirining ziyaritini qobul qilmasliq heqqide qattiq agahlandurghan.

Axbarat xadimlirini kontrol qilishning muhimliqi

Jyaw gobyaw ependining melum qilishiche, xitay hökümitining axbarat sahesini kontrol qilishta qolliniwatqan yene bir usuli, aldi bilen axbarat xadimlirini qattiq kontrol qilish bolup hésablinidiken. Mesilen, xitayda neshr qiliniwatqan her qaysi gézit -zh'ornallarning bash tehrirliri xitay teshwiqat ministirliqi teripidin békitilgen. Ular özi hökümet emeldari bolghachqa, her bir ish- herikette özlirining erkin metbu'at xadimi ikenlikini emes, belki emeldar ikenlikini ipadiligen.

Xitay hökümitining bu xil usullar arqiliq kontrol qilishi memliket ichidiki her qaysi gézit - zh'ornallarda nahayiti gep anglaydighan, shundaqla merkizi hökümet néme dése shuni qilip, hergiz öz aldigha jür'etlik halda erkin melumat bérelmeydighan haletni keltürüp chiqarghan.

Élan qilish aldidiki tekshürüsh

Hazir xitayda, metbu'atta élan qilmaqchi bolghan maqaliler qatmu-qat kontrol astida bolup, her bir maqalini muherrirdin bashlap, bölüm bashliqi we bash tehrirgiche hemmisi bir -birlep qarap chiqip, inchikilep tekshürgendin kéyin andin békitidiken. Jyaw gobyaw ependi bu heqte öz naraziliqini bildürüp " xitay hökümiti bu xil qatmu- qat tekshürüsh tüzümini yolgha qoyup, yézilghan maqalilarda siyasi xataliq bolmasliqqa kapaletlik qilishni közde tutqan bolsimu, lékin ular bundaq qilish arqiliq maqalining axbarat qimmitini bekmu töwenlitiwetti" didi.

Jyaw gobyaw ependi mutexessis we oqughuchilar bilen ötküzgen söhbet jeryanida, xitay teshwiqat ministirliqining dawamliq axbarat xadimlirini yighip xitay gézitliride némilerni bérishke bolidighanliqi yaki bolmaydighanliqi heqqide yighin échip eskertip turidighanliqini tekitlep, qisqisi maqalilarda hetta "démokratiye, kishilik hoquq, fa lun'gung" dégendek sözlerni ishlitishkimu yol qoyulmaydighanliqini otturigha qoydi. U yene xitay hökümitining intérnét torbetlirinimu qattiq kontrol qiliwatqanliqini, hemde éléktronluq xet-cheklernimu tosup ötküzmeydighanliqini utturigha qoyup, özining memlikettiki chéghida paydilinidighan intérnét tor betlirining intayin cheklik bolghanliqini hemde hökümet teripidin békitilgen tor betliridin bashqa héchqandaq tor betlerge kirelmeydighanliqini bildürdi.

Chet'ellerdin kélidighan xet-cheklermu intayin ching tekshürülidu

Jyaw gobyaw ependi söhbet jeryanida yene " xitay hökümiti axbarat sahesini kontrol qilishta chet'ellerdin kélidighan xet-cheklernimu intayin ching tekshüridu" dep tekitlep, béyjing uniwérsitétining axbarat instituti qurulghan chaghda, teywendin uninggha kelgen bezi bir mubareklesh xaraktéridiki matiriyallarning tamozhnida basturup qoyulup, bir yil ötkendin kéyin andin qoligha tekkenlikini misal qilip otturigha qoydi.

Xitay hökümiti metbu'atni qattiq kontrol qilishtin hergizmu waz kechmeydu

Muzakire jeryanida, kaliforniye uniwérsitétining xitay ishliri tetqiqat institutidiki bir proféssor jyaw gobiyaw ependidin : " siz xitayda ta hazirghiche yenila axbarat erkinliki yoq dep körsitiwatisiz. Lékin, méning bilishimche hazir xitaydiki axbarat erkinliki birqeder yaxshiliniwétiptighu? bolupmu sars apiti yüz bergen chaghda, béyjing we chingxwa uniwérsitétidiki oqughuchilar öz oy- pikirlirini erkin bayan qiliptiken'ghu?" dep sorighinida, jyaw gobyaw ependi uninggha: " sars apiti yüz bergen mezgilde, xitaydiki axbarat erkinliki peqet 20 kün etirapida dawamlashqan, uningdin kéyin, yenila burunqidek qattiq kontrol qilinishqa bashlidi" dep jawab berdi.

Jyaw go byaw ependi sözining axirida: "kommunist xitay axbarat saheside islahat élip barimiz dep, meyli qandaq özgirishlerni yaratsun, ular hergizmu metbu'atni qattiq kontrol qilishtin waz kechmeydu" dep bildürdi. (Mihriban)