Повел хитайдики зияритидә кишилик һоқуқ, шималий корийә вә тәйвән мәсилилиридә тохталди

Америка ташқи ишлар министири колин повел дүшәнбә күни хитайдики зияритиниң ахирқи күнидә, ху җиңтав башчилиқидики хитай рәһбәрлири билән көрүшти. Шундақла икки тәрәп оттурисидики кишилик һоқуқ, шималий корийә вә тәйвән мәсилилирини өз ичигә алған сөһбәт хәлқара җәмийитиниң диққитини тартти.

Америка бирләшмә ахбарат агентлиқиниң хәвиридә мәлум болишичә, колин повел сөһбәттин кейин орунлаштурулған мухбирларни күтүвелиш йиғинида, икки тәрәпниң кишилик һоқуқ диалогини әслигә кәлтүрүш үчүн давамлиқ сөһбәтлишишкә келишкәнликини билдүрди.

Хитай билән америка оттурисидики кишилик һоқуқ деалоги бу йил 3- айда үзүлүп қалған болуп, буниң сәвәби америка һөкүмити бирләшкән дөләтләр тәшкилатидин хитайниң кишилик һоқуқ хатирисини әйипләйдиған қарар чиқиришини тәләп қилғандин кейин, хитай буниңға нарази болуп, америка билән елип баридиған кишилик һоқуқ сөһбитини тохтитип қойған иди.

Хитай йеқинқи бир нәччә йиллардин буян америка вә явропа дөләтлири билән кишилик һоқуқ әһвали һәққидә сөһбәтлишишкә келишкән иди. Сөһбәт хитайдики пуқраларниң диний әркинлики, хитай коммунист һөкүмитиниң өктичи вә ишчилар һоқуқини қоғдаш үчүн паалийәт елип бериватқан кишиләргә тутқан позитсийәси һәмдә җинайи ишлар әдлийә сестимиси қатарлиқ мәзмунларни өз ичигә алатти.

Колин повел сөзидә, гәрчә хитайниң кишилик һоқуқ әһвалида 2002- йили бир аз илгирләш көрүлгән болсиму, әмма 2003- йилиға кәлгәндә, жорналист вә ишчилар рәһбәрлирини қолға елиш әһвали йүз берип, кишилик һоқуқ вәзийити техиму начарлап кәткәнликини билдүрди. У йәнә, хитай ташқи ишлар министири ли җавшиңдин, хитай даирилири тутуп туриватқан мухбир җав йәнни қоюп беришни тәләп қилди.

Повел: бейҗиңни тәйвән билән сөһбәтлишишкә дәвәт қилған тиришчанлиқлиримиз нәтиҗилик болмиди

Колин повелниң зияритини күзитиватқан анализчиларниң деққитини тартқан йәнә бир иш, колин повелниң мухбирларни күтивелиш йиғинида қилған, " бизниң бейҗиңни тәйвән билән сөһбәтлишишкә дәвәт қилған тиришчанлиқлиримиз нәтиҗилик болмиди" дегән сөзи болди. Колин повел хитайдики зиярити җәрянида өзи билән көрүшкән хитай әмәлдарлириниң һәммисини, икки қирғақ сөһбити мәсилисидә очуқ позитсийә тутушқа вә һәр бир пурсәтни қолдин бәрмәй диалогни илгири сүрүшкә үндигән иди.

Америкиниң охайо шитатидики толедо университети профессори рән богоң бу һәқтә, хитайниң тәйвән билән сөһбәт өткүзүш еһтималлиқиниң наһайити кичикликини, болупму һоқуқтики хуҗиңтав вә вен җиябав қатарлиқ йеңи рәһбәрләрниң тәйвән презденти чен шүйбийәндин һечқандақ үмид күтмәйдиғанлиқини билдүрди. У мундақ деди:

" Чоң қуруқлуқ һазир чен шуйбийәндин һечқандақ үмид күтмәйду, һәтта униңға пәқәтла ишәнмәйду. Шундақла хуҗиңтав билән вен җиябав һазир тәйвән мәсилисигә йеңи тактика қолланди. Бурун икки қирғақни бирликкә кәлтүрүш тәкитләнгән болса, һазирқи йеңи рәһбәрләр бирликкә кәлтүрүшни бир яққа қоюп туруп, мустәқиллиққа қарши турушни дөләтниң тәйвәнгә қаратқан муһим сиясити қилип бекитти."

Тәйвән һөкүмити хитайниң позитсийисидин әпсусланди

Тәйвәнниң хитай ишлириға мәсул болған чоң қуруқлуқ комитети колин повелниң тәйвәнгә аит қилған сөзлиригә дәрһал инкас қайтуруп, бейҗиң һөкүмитиниң икки қирғақ сөһбитигә актип позитсийә тутмай, америкиниң нәсиһитини қобул қилмиғанлиқини, шундақла тәйвән һөкүмитиниң буниңдин үмитсизләнгәнликини билдүрди. У мундақ деди:

" Биз һәқиқәтән өмидсизләндуқ һәм әпсусландуқ. Әмма бизму буни тоғра чүшинимиз. Чүнки чоң қуруқлуқ бәлким һазирғичә тәйвән мәсилисини тәтқиқ қилип баһалаватқанду. Америкиниң прездент сайлими вә тәйвән парламент сайлими ахирлишиштин бурун, чоң қуруқлуқ ички қисмида йәнә давамлиқ баһалаш елип бериши мумкин."

Профессор рән богоң повелниң бу қетимлиқ зияритиниң икки қирғақ оттурисидики ихтилапларни һәл қилишта анчә чоң рол ойнап кәтмәйдиғанлиқини, чүнки хитай ташқи сияситидә гәрчә буш һөкүмити билән яхшидәк көрүнсиму, әмма һазир хитайниң америкидин интайин нарази икәнликини болупму тәйвәнгә қорал-ярақ сетип беришигә күчлүк қарши икәнликини билдүрди.

Америка ташқи ишлар министири колин повел дүшәнбә күни хитайдики зияритини ахирлаштуруп, бу қетимлиқ асия сәпириниң әң ахирқи бекити болған җәнубий корийигә қарап йолға чиқти. (Пәридә)