Дең шавпиң туғулғанлиҗиниң 100 йиллиқ хатирә күнидин туғулған мулаһизиләр (2)

Хитай коммунист партийә мәркизи комитети 8 - айниң 13 - күни сичүән өлкисиниң гуаңән шәһиридә дең шявпиңниң 100 йиллиқини хатириләш паалийити өткүзгәндин кейин, "улуғ ера гезити" диму җоң вейгуаң, сувей әпәндиләрниң дең шявпиң һәққидики мулаһизилири, ваң се, хуаң хечиң әпәндиләрниң дең шявпиң һәққидә чиқарған йәкүни елан қилинди.

Җоң вейгуаң, сувей әпәндиләр мундақ дәп мулаһизә қилған: дең шявпиң инсанийәт тарихида көрүлүп бақмиған чоң қирғинчилиқни хитайда пәйда қилди. У қолида төмүрниң сунуқи йоқ хәлқни пүтүн дуняға учуқ көрситип туруп танка, пилимотлар бастурди. Бу қирғинчилиқниң бурун гитлер йәһудиларға қарита елип барған қирғинчилиқтин һечқандақ пәрқи йоқ. Өзи билән сияси көз қариши охшаш болмиған кишиләрни бастуруш җәһәттә мустәбитләрниң һәммиси охшаш, әмма башқа мустәбитләр қирғинчилиқни дунядин йошуруп туруп қилған болса, дең шявпиң пүтүн дуняға учуқ көрситип туруп қилди. У хитай хәлқигә тәкәббурлуқ қилишта һәддидин ешипла қалмай, пүтүн дуня йүзлиниватқан демократик түзүминиму мәсхирә қилди. Дең шявпиң хитай хәлқиниң һаятини қилчә мәнситмигән һалда "бир нәччә йүз миңни қирип ташланса, дөләттә 20 йилғичә турақлиқ болса, чәтәлликму биздин қачмай келип сода қилиду" деди. Дең шявпиң бизгә охшаш адәм , әмма у немә үчүн бизни халиғанчә өлтүрәләйду, бизни халиғанчә һақарәтлийәләйду? мушу тәрәпләрни көздә тутқанда, биз дең шявпиңға һәргиз мәдһийә оқуялмаймиз, чүнки бизму адәм!

"Улуғ ера гезити" дә баян қилинишичә, ваң се, хуаң хечиң әпәндиләрдең шявпиңға мундақ йәкүн чиқарған: дең шявпиң 1956 - йили хитай коммунист партийисиниң 8 - қурултийида баш шуҗи болди.1957 - Йили, мавзедуң хәлқ ичидики билимлик адәмләрни бастуруш үчүн "ечилип - сайраш" дегән сүйиқәстни пиланлап чиққанда, партийә мәркизи комитетиниң оңчиларға қарши туруш ишханисиниң башлиғи дең шавпиң иди. У, шу қетимқи сияси һәрикәтниң даирисини кеңәйтип , хитай коммунист партийисиниң мустәбитликигә қарши пикир берип тәнқид қилғанлики зиялийларни "оңчи", "әксилинқилапчи" дәп қалпақ кийгүзүп җазалиди, бастурди, уларниң аилисини вәйран қилди, уларниң узун йилларғичә тохтимай азаплинишиға сәвәпчи болди. Бу, дең шавпиңниң демократийәгә биринҗи қетим қилич чепиши болуп һесаплиниду.

1966 - Йили, мәдәнийәт инқилаби әмдила башланғанда, баш шуҗи дең шавпиң дөләт рәиси лю шавчи билән бирликтә җайларға хизмәт гурупписи ибәртип "икикинҗи қетимлиқ оңчиларға қарши туруш һәркити" ни қозғиди, һәтта "толуқсиз оттура мәктәп оқуғучилириниму тәнқитләш, көрәш қилиш һәм уларға қалпақ кәйгүзүшкә болиду" дәп бәлгилимә чиқарди. Гәрчә кейин у мавзедоң тәрипидин йиқитилған болсиму, бу , дең шавпиңниң демократийигә иккинҗи қетим қилич чепиши болуп һесаблиниду.

1979 - Йили, хәлқ ичидә демократийигә еришиш вә кишилик һоқуқни қолға кәлтүрүш бойичә аммиви һәрикәт қозғалди. Бу чағда бейҗиңниң "шидән кучисидки демократик там" пүтүн мәмликәт үчүн үлгә тиклигән иди. Дең шявпиң алди билән бу һәрикәттин пайдилинип мавзедоң тәстиқ салғанлики нәрсини өзгәртмәй иҗра қилиш дәп тәкитләйдиған рәһбәрләрни йиқитти. Униңдин кейинла демократик һәрикәттә гезит - журнал чиқарған кишиләрни бастурди. Вей җиңшең әпәнди пәқәт "дең шявпиңдин агаһ болуш керәк" дегәнлики үчүнла, уни түрмигә соливәтти. 80 - Йиллардиму, дең шавпиң мәдәнийәт инқилабидики "исянчиларни ички җәһәттә сүрүштүрүшни тохтатмиди. Бу, дең шявпиңниң демократийигә үчинчи қетим қилич чепиши болуп һесаблиниду.

1989 - Йилиға кәлгәндә , дең шявпиң қилчә тәп тартмастин туруп дөләтниң мунтизим қораллиқ қисимлириға буйруқ чүшүрүп демократик һәрикәтни қанлиқ бастурди. Бу, дең шявпиңниң демократийигә төтинчи қетим қилич чепиши болуп һесаблиниду.

Ваң се, хуаң хечиң әпәндиләрниң қаришичә, дең шявпиң 1957 - йилидин 89 - йилиғичә болған вақит ичидә һәр 10 йилда бир қетим демократийини бастурди. Дең шявпиңниң һәр қетим демократийигә қарши чапқан қиличи алдинқи қетимқидин вәһши болди. У демократийини бастуруш җәһәттики қәтилики, зәһәрликлики, вәһшилики билән өзиниң демократийиниң әң әшәдди дүшмини икәнликини намайән қилди. Дең шявпиң өлгәндин кейин, андин хитайда имтиязлиқ кишиләрниң һоқуқ тутиши ахирлашти. (Вәли)