Дең шавпиң нимини қилди вә нимини қилмиди ?

Хитайда "ислаһатни лайиһилигән баш енҗинир" дәп аталған дең шавпиң чәтәлләрдин капитализимниң "базар игилики" ни импорт қилип хитайда иқтисатни җандуруш җәһәттә төһбә қошти, ــــــ б б с ниң хәвиридә баян қилинишичә, ــــــ у, "мәйли ақ мүшүк болсун, қара мүшүк болсун, чачқан тутқан яхши мүшүк" дегәнни тәкитләш арқилиқ өзиниң әмилийәтчи икәнликини ипадилигән болса, у 89 - йилидики демократик һәрикәтләрни бастуруш арқилиқ йәнә өзиниң коммунист мустәбити икәнликини ипадилиди.

Һазир хитайда бир қисим кишиләр "дең шавпиң ислаһат башлиғандин кийин қолимизға пул пәйда болди, бай болдуқ, аримиздин бәзиләр һәтта “форбис” жорнилидики дуня байлири қатариға кирди" дәп разилиқ ипадилисә, көп санлиқ кшиләр байлар билән намратларниң пәрқи наһайити бәл чуңуп кәткәнликтин, болупму деһқанлар чириклик ямрап кетип қақти - соқти қилинғанлиқидин бизар болуп қаттиқ наразилиқ ипадилимәктә.

Америка авазиниң баян қилишичә, хоңкоң пән - техника университиниң профоссори диң әпәнди: "дең шавпиң хитайда иқтисадий ислаһат елип бериш арқилиқ мадди турмушни яхшилаш җәһәттә төһбә қошти. Шуниң билән бир вақитта йәнә, униң қолланған сиясәтлиридин түзүлмә харәктирлиқ чириклик апити пәйда болди, җәмийәттә әхлақ крзиси килип чиқти" дегән.

Хоңкоңда чиқидиған "ишикни ечивеитиш" жорнилиниң тәһрири сәй әпәнди : "ислаһат җәрянида һуқуқ - мәнсәп тиҗаритиму пәйда болди, бундақ шәклдә ипадиләнгән чирикликни дең шавпиңниң “иқтисадий җәһәттә кәң қуюветиш”, әмма “сияси җәһәттә қаттиқ контирол қилиш ” дегән сиясити кәлтүрүп чиқарди. Әмилийәттә у хитайда “бир пут билән ақсап маңидиған” ислаһат елип барди. Бундақ ислаһатта җуғланған чириклик пүтүн милләтниң әнәнисини бузди, һәтта униңдин тәлвә хитай милләтчилики пәйда болди" дегән.

8 - Айниң 22- күни хитайда дең шавпиңни хатириләшниң дәриҗиси наһайити юқури болди, ــــ дәп баян қилиниду лин бахуа әпәндиниң обзорида, ـــــــ хатириләш паалийәтлиригә адәттә учуқ сорунларда күрүнмәйдиған бир мунчә сияси қериларму килип қатнашти. Улар дең шавпиңниң "өмүр буйи әмәл тутушни бикар қилиш" тоғрсиида дегән сөзлирини тәкрар- тәкрар мәдиһийилиди, бу арқилиқ тиғ учини бивастә җаң земингә қаратти. Гәрчә дең шавпиң шундақ дәп җакалиған болсиму, әмма у хитай коммунист партиийисиниң мустәбитлири йүргүзиватқан "өмүрлүк һуқуқ тутуш түзүмини " әмәлдин қалдурмиди, бәлки бу арқилиқ ислаһатни туюқ йолға башлап қойди. Дең шавпиң -1987 йили "мән буниңдин кейин пәқәтла бир партийә әзааси" дәп җакалиғандин кейинму йәнила давамлиқ түрдә һәрби комитиетниң рәисии болуп турди. Әгәр у растила арамға чиқип , һәрби һуқуқ җавзияңниң қолида болған болса, 89 - йилидики демукратик һәрикәтниң тарихи башқичә йезилған болатти

1993 - Йили баһар байримида партийә гезитлири дең шавпиңни "саламәтлики интайин яхши, чирайидин нур йеғип туриду" дәп җакалиғанда, әмилийәттә у аллиқачан "шамалда қалған чирағ"ға охшап қалған иди. Шу вақиттиму у һуқуқтин вазкәчмигән. 94 - Йили, җаң земин дең шавпиң қолидики һуқуқни өткүзивалған һаман, алди билән дең шавпиңниң оғлиниң қолидики һуқуқни дәрһал тартивелип, уни өзиниң оғлиға тутқузди. Һазир хуҗинтав һуқуқ тутти дейилгән билән, әмилийәттә һәрби һуқуқ техичә җаң земинниң қолида болғачқа, шуңлашқа хуҗинтав өзиниң пиланини йолға қуялмайватиду,ـــــــــ дәйду лин бавхуа әпәнди, ــــــــ дең шавпиңниң нимини қилғанлиқи вә нимини қилмиғанлииқи һәммә кишигә аян. Йиғип әйтқанда, дең шавпиң хитайда 1 -дин, иқтисадий ислаһатнила йолға қуюп, әмма сияси ислаһатни тохтитип қойди, шуңлашқа чирклик әдәп кәтти. 2 - Дин, дең шавпиң "алди билән бирқисим кишиләр бай болсун" дәп җакалаш арқилиқ әмилийәттә алди билән өзиниң балилиирини вә башқа партийә бәгзадилирини бай қилди. Башқа бир ким бай болушқа һәрикәт қилса, уни турақсизлиқ пәйда қилди яки қалйминқачилиқ чиқарди дәп бастурди. Тоғрисини омумән, дең шавпиң коммунист партийниң һукумранлиқини қоғдаш үчүн хитай милләтчиликини лайиһәләп чиқти.

Һәммимизгә аянки, мавзедоң гумран болуш гердавиға кәлтүрүп қойған хитай иқтисадини дең шавпиң ғәрбниң капитализими билән қутқузивелип, бу арқилиқ һесапта у коммунист партийиниң һалак болишини кичиктүрди. ـــــــ Дәп баян қилиниду ли йи әпәндиниң мулаһизисидә, ـــــ дең шавпиң һаят вахтида "мән маркисизмниң китабидин пәқәт бир нәччә миң хәтлик "компартийә хитапнамси" дегәннила уқуған" дегән иди, әмма һазир хуҗинтав уни "улуғ марсизмчи" дәп махтиди. Дағдуғилиқ демукратик һәрикәтләрни бастурған дең шавпиңни йәнә "улуғ пурулетарият инқилапчиси, сиясәтшунаст, һәрбишунаст, депламат .... Дәп һәрхил охшимиған әң чоң намлар билән махташқа башлиди. Буниңдин кейин йәнә нимә дәп ғәлитә сөзләр билән махтиши мумкин? дең шавпиң һаят вахтида "ақ мөшүк, қара мөшүк" дегәнлики үчүн, уни "улуғ һайванатшунаст" дәп атамду? у һаят вахтида "таш силап дәрядин үтүш" дегәнлики үчүн, уни "улуғ гиолог" дәп атамду? у һаят вақтида йәнә "хәлқарадики чоң һава райи" вә "хитайдики кичик һава райи" дегәнлики үчүн, уни "улуғ һаварайишунаст" дәп атамду? (вәли)