Дохтурхана кесәл болса ким давалайду? (1)

Йеқинқи йиллардин буян, уйғур районидики бир қисим дохтурханиларда хираҗәт йетишмәслик,адәм көп болуш,мааш тарқитиш қийин болуштәк сәвәпләрдин,давалиниш һәққи барғансери қиммәтләп, дохтурлар кесәлләрдин "қизил болақ", "шеринка" алидиған әһвал наһайити еғирлашти. Дохтурханиларда мәвҗут болуп туриватқан бу хил әһвалларни уйғур елидики хәлқ "дохтур хана гириптар болған бир хил кесәллик" дәп атимақта. Мәзкур райондики бәзи ахбарат - тәшвиқат вастилириму "дохтурхана кесәл болса ким давалайду?" дигән темида хәвәр вә униңға аит мәзмунлардики мақалиларни бәрмәктә.

Дохтурханилардики түрлүк "кесәлликләр"

Йеқинда елан қилинған "дохтурхана кесәл боса ким давалайду" дигән мақалә адәмни чоңқур ойға салиду. Мәзкур мақалида һазир уйғур районидики дохтурханиларда мәвҗут болуп туриватқан түрлүк мәсилиләр оттуриға қоюлуп, мундақ йезилған:

"Тәкшүрүшләрдин мәлум болушичә, һазир бир қисим дохтурханилар мундақ бир нәччә хил кесәлликкә гириптар болған:

Озуқлуқ йетишмәслик кесили. Бу дохтурханиларда еғир дәриҗидә расхот йетишмәсликтин пәйда болған бирхил кесәллик. Һазир дөләт бериватқан ярдәм пул дохтурханидики ишчи -хизмәтчиләрниң бир қисим маашини беришкә аран йетиду. Дохтурханиға дора, кесәл тәкшүрүш, давалаш үскүнә- әслиһәлирини сетивелиш үчүн пул керәк, йәнә су, ток, йеқилғу, ишхана хираҗәтлири үчүнму пул лазим, дохтурхана дохтурханиниң нормал хизмитигә капаләтлик қилиш үчүн, чоқум пул тепиши, пайда яритиши керәк, пулни қандақ тапиду? пайдини қандақ яритиду? һазир айрим дохтурханилар пул тепиш , пайда яритиш үчүн, қолини кесәлләргә сунмақта. Бир қисим кесәлләрни зөрүр болмиған тәкшүрүшләргә буйруш, йәңгил кесәлгиму чоң ретсип йезиш, адәттики дорилар биләнму сақайтқили болидиған кесәлләргә чәтәлдин импорт қилинған қиммәт баһалиқ дориларни ишлитиш, кесәлниң давалиниш балнестта йетиш вақтини узартиш, опиратсийә вақтини кечиктүрүш... Кә охшаш давалаш қаидисиға вә тиббий әхлаққа ят болған, кишиләрниң җаниҗан иқтисадий мәнпәәтигә еғир зиян салидиған ишлар.

Һәзим қилиш начарлишиш кесили. Мәзкур мақалида йәнә, уйғур районидики дохтурханиларниң озуқ йетишмәсликтин башқа йәнә "һәзим қилиш начарлишиш кесили", "тәмәхорлуқ кесили", "һорунлуқ кесили" , "қан азлиқ кесили", "исрапхорлуқ кесили" вә "ал кесили" қатарлиқларға гериптар боливатқанлиқи мәлум қилинған болуп, һәрбир кесәлликниң алаһидилики тәпсили чүшәндүрүлгән. Мәсилән аптор уйғур районидики дохтурханиларниң "һәзим қилиш начарлишиш кесили" һәққидә тохтилип, мундақ язған:

" Бу дохтурханиларниң тарқилиш мувапиқ болмаслиқ, иштин адәм көп болуш, һәммә адәм чоң қазанниң тамиқини тәң йийиштин келип чиққан бир хил кесәллик. Аптоном районимиздики дохтур, дохтурханилар чоң, оттура шәһәрләргә һәдидин зиядә мәркәзләшкән болғачқа, аптоном районимиз аһалисиниң 70 пирсәнтини игиләйдиған диһқанчилиқ, чарвичилиқ районлирида аран 30 пирсәнт дохтурхана, дохтур бар. (‘Шинҗаң гезити 1998 - йил 5 - айниң 26 - күнидики сандин). Бу ‘кесәллик нөвәттә шәһәрләрдә тиббий хадимлар ешип қелиш (һәзим қилалмаслиқ), чәт, йеза, намрат районларда дохтур аз, дора кәмчил болуш мәсилисини пәйда қилип, шәһәр билән йезиларниң сәһийә ишлириниң мас қәдәмдә тәрәққи қилишиға еғир тәсир йәткүзмәктә"

Мәзкур мақалида йәнә: " озуқлуқ йетишмәслик кисили" вә "һәзим қилиш начарлишиш кесили" гә гириптар болған бир қисим дохтурханиларниң тәрәққият қәдими аста, өз-өзини тәрәққи қилдуруш, раваҗландуруш иқтидари аҗиз, ‘күтүп туруш , тәмә қилиш, йөлинивелиш хаһиши күчлүк икәнлики төвәндикидәк тәһлил қилинған.

Тәмәхорлуқ кесили. "Йеқинқи йиллардин буян, әзәлдин өзиниң паклиқиға дағ тәккүзмәй кәлгән бәзи тиббий хадимларда дохтурханиға тапшурушқа пул тапалмай, әзраилдин җан яки өлүм тиләватқан кесәлләрдин "қизил болақ" яки маддий нәрсә елиш, ‘сән өл мән тириләй дәп кесәлниң һисабиға йезип қоюп дора еливелиш, кесәлниң миһман қилишини тәләп қилиш, дора елим-беримидә ‘шеринканә, кесәл тонуштуруп ‘тапан һәққи елиштәк начар истиллар йүз бәрди. Кишиләр бу хил һаләтни тиббий хадимлардики "тәмәхорлуқ кесили" дәп атишатти.(Меһрибан)