Doxturxana késel bolsa kim dawalaydu? (1)
2004.12.28
Yéqinqi yillardin buyan, Uyghur rayonidiki bir qisim doxturxanilarda xirajet yétishmeslik,adem köp bolush,ma'ash tarqitish qiyin bolushtek seweplerdin,dawalinish heqqi barghanséri qimmetlep, doxturlar késellerdin "qizil bolaq", "shérinka" alidighan ehwal nahayiti éghirlashti. Doxturxanilarda mewjut bolup turiwatqan bu xil ehwallarni Uyghur élidiki xelq "doxtur xana giriptar bolghan bir xil késellik" dep atimaqta. Mezkur rayondiki bezi axbarat - teshwiqat wastilirimu "doxturxana késel bolsa kim dawalaydu?" digen témida xewer we uninggha a'it mezmunlardiki maqalilarni bermekte.
Doxturxanilardiki türlük "késellikler"
Yéqinda élan qilin'ghan "doxturxana késel bosa kim dawalaydu" digen maqale ademni chongqur oygha salidu. Mezkur maqalida hazir Uyghur rayonidiki doxturxanilarda mewjut bolup turiwatqan türlük mesililer otturigha qoyulup, mundaq yézilghan:
"Tekshürüshlerdin melum bolushiche, hazir bir qisim doxturxanilar mundaq bir nechche xil késellikke giriptar bolghan:
Ozuqluq yétishmeslik késili. Bu doxturxanilarda éghir derijide rasxot yétishmesliktin peyda bolghan birxil késellik. Hazir dölet bériwatqan yardem pul doxturxanidiki ishchi -xizmetchilerning bir qisim ma'ashini bérishke aran yétidu. Doxturxanigha dora, késel tekshürüsh, dawalash üsküne- eslihelirini sétiwélish üchün pul kérek, yene su, tok, yéqilghu, ishxana xirajetliri üchünmu pul lazim, doxturxana doxturxanining normal xizmitige kapaletlik qilish üchün, choqum pul tépishi, payda yaritishi kérek, pulni qandaq tapidu? paydini qandaq yaritidu? hazir ayrim doxturxanilar pul tépish , payda yaritish üchün, qolini késellerge sunmaqta. Bir qisim késellerni zörür bolmighan tekshürüshlerge buyrush, yenggil késelgimu chong rétsip yézish, adettiki dorilar bilenmu saqaytqili bolidighan késellerge chet'eldin import qilin'ghan qimmet bahaliq dorilarni ishlitish, késelning dawalinish balnéstta yétish waqtini uzartish, opiratsiye waqtini kéchiktürüsh... Ke oxshash dawalash qa'idisigha we tibbiy exlaqqa yat bolghan, kishilerning janijan iqtisadiy menpe'etige éghir ziyan salidighan ishlar.
Hezim qilish nacharlishish késili. Mezkur maqalida yene, Uyghur rayonidiki doxturxanilarning ozuq yétishmesliktin bashqa yene "hezim qilish nacharlishish késili", "temexorluq késili", "horunluq késili" , "qan azliq késili", "israpxorluq késili" we "al késili" qatarliqlargha gériptar boliwatqanliqi melum qilin'ghan bolup, herbir késellikning alahidiliki tepsili chüshendürülgen. Mesilen aptor Uyghur rayonidiki doxturxanilarning "hezim qilish nacharlishish késili" heqqide toxtilip, mundaq yazghan:
" Bu doxturxanilarning tarqilish muwapiq bolmasliq, ishtin adem köp bolush, hemme adem chong qazanning tamiqini teng yiyishtin kélip chiqqan bir xil késellik. Aptonom rayonimizdiki doxtur, doxturxanilar chong, ottura sheherlerge hedidin ziyade merkezleshken bolghachqa, aptonom rayonimiz ahalisining 70 pirsentini igileydighan dihqanchiliq, charwichiliq rayonlirida aran 30 pirsent doxturxana, doxtur bar. (‘Shinjang géziti' 1998 - yil 5 - ayning 26 - künidiki sandin). Bu ‘késellik' nöwette sheherlerde tibbiy xadimlar éship qélish (hezim qilalmasliq), chet, yéza, namrat rayonlarda doxtur az, dora kemchil bolush mesilisini peyda qilip, sheher bilen yézilarning sehiye ishlirining mas qedemde tereqqi qilishigha éghir tesir yetküzmekte"
Mezkur maqalida yene: " ozuqluq yétishmeslik kisili" we "hezim qilish nacharlishish késili" ge giriptar bolghan bir qisim doxturxanilarning tereqqiyat qedimi asta, öz-özini tereqqi qildurush, rawajlandurush iqtidari ajiz, ‘kütüp turush , teme qilish, yöliniwélish xahishi küchlük ikenliki töwendikidek tehlil qilin'ghan.
Temexorluq késili. "Yéqinqi yillardin buyan, ezeldin özining pakliqigha dagh tekküzmey kelgen bezi tibbiy xadimlarda doxturxanigha tapshurushqa pul tapalmay, ezra'ildin jan yaki ölüm tilewatqan késellerdin "qizil bolaq" yaki maddiy nerse élish, ‘sen öl men tiriley' dep késelning hisabigha yézip qoyup dora éliwélish, késelning mihman qilishini telep qilish, dora élim-bérimide ‘shérinkane', késel tonushturup ‘tapan heqqi' élishtek nachar istillar yüz berdi. Kishiler bu xil haletni tibbiy xadimlardiki "temexorluq késili" dep atishatti.(Méhriban)