Gherbtin altun yötkesh Uyghurlar bilen xitaylar otturisidiki ziddiyetni chongqurlashturmaqta

• Muxbirimiz eqidening bu heqtiki melumati
• Download story audio

"Gherbtin altun yötkesh, shinjangda Uyghurlar bilen xitaylar otturisidiki ziddiyetni téximu chongqurlashturiwetti" dégen maqalide, xitay hökümitining " gherbni échish" siyasiti yolgha qoyulghan bir qanche yildin buyan, shinjangning iqtisadida intayin chong özgirishler meydan'gha keldi, bu zéminda intayin köp yol yasaldi, néfit burghilash zawutliri quruldi, igiz imaret, binalar berpa qilindi. Biraq körünüshkila gewdiliniwatqan bu tereqqiyat astida, jem'iyettiki adaletsizlik kündin - kün'ge ewj élishqa bashlidi. Bir tereptin xitay merkizi hökümiti énérgiye bayliqlirini xitayning déngiz yaqisidiki téz tereqqi qiliwatqan rayonlargha yötkesh pilanini ishqa ashursa, yene bir tereptin shinjanggha köplep xitay köchmenlirini yötkep, her qaysi sahelirini bosh qoymay igilidi. Epsus bu zéminning tereqqiyati, yerlik Uyghurlarning iqtisadiy dégen mesililerge héchkim köngül bölmidi, burunqidek arqida we nachar halette qaliwerdi, déyilgen.

"Gherbni échiwétish" peqet déngiz yaqisidiki rayonlarning éhtiyajini qamdash üchün

Maqalide "washin'gton pochta géziti" ning xewiri neqil keltürülgen bolup, 2000 ‏- yilidin bashlap, xitay hökümiti 10 milyard 610 milyon amérika dolliri serp qilip 60 xil chong qurulush pilanini ishqa ashurushni pilanlighan, hazir bu qurulushtin 39 xili teltüküs pütüp chiqqan, buninggha 560 milyon amérika dolliri ketken.

Maqale aptorining éytishiche, bundaq ghayet zor iqtisad bilen, esli shinjangning iqtisadiy tereqqiyati yaxshilinishi kérek, emma emeliyette yuqirida tilgha élin'ghan tereqqiyatlargha ketken meblegh shu zéminning özige ishlitilmey, eksiche bu zéminning mol énérgiye bayliqlirini sirtqa yötkep kétishke ishlitildi. Shunga shinjang yenila déngiz yaqisidiki rayonlargha qarighanda intayin arqida qaldi.

Shenshi ijtima'iy penler akadémiyisining proféssori jaw bawdungning éytishiche, "gherbni échiwétish" dégen bu shu'ar peqet déngiz yaqisidiki rayonlarning éhtiyajini qamdashtin ibaret bolup, shinjangning éléktir énérgiyisi, tebi'iy gaz we tebi'iy bayliq énérgiyilirini sherqqe toshup, déngiz yaqisi ölkilirining tereqqiyatigha hemkarlishishtek meqsetni ishqa ashurushtin ibaret iken. U sözide yene, shundaq dep éytalaymizki " gherbte sana'et kespiy asasini qurush jehette bolsa héchqandaq pilan we hemkarliq yoq " dep körsetken.

Uyghurlarning hemmisi dégüdek kembeghel déhqan, barliq soda tijaretlirini bolsa xitaylar qilidu

Maqalide yene mundaq déyilgen: "hazir pütün xitay boyiche tereqqiyat we bayliq perqi intayin chong bolup, " basturmichiliq siyasiti" qattiq yürgiziliwatqan shinjangdimu bu mesile mewjüt. Gerche köpchilik az bolsun, köp bolsun iqtisadiy tereqqiyat dawamida xélila béyip qaldi. Biraq xitaylarning puli Uyghurlarningkidin xélila köp, 17 yashliq bir Uyghur qiz mundaq dégen: "Uyghurlarning hemmisi dégüdek kembeghel déhqan, barliq soda tijaretlirini bolsa xitaylar qilidu".

28 Yashliq fang ming isimlik xitay, pichan üzüm hariqi zawutining bashliqi bolup, u mundaq deydu: "burun haraqlarni biwaste yötkep kétishke bolmaytti, hazir haraqlirimizni biwasitila yaponiyige, koriyige, sherqiy jenubiy asiyagha bir yolila toshiwirimiz, bu 10 yil mabeynide mehsulatimiz nechche hessilep éship ketti". Fang méng sözide yene, bir ayliq ma'ashining 400 dollar ikenlikini 102 ming dollar pul yiqqanliqini bildürgen.

Biraq fang ming éytiwatqan haraq zawutining derwazisigha yéqin jayda, lay kések bilen qopurulghan tamliri örülüp chüshey dep qalghan öyning aldida olturghan Uyghur déhqan déhqanchiliqni eski ishek harwisi bilen élip baridighanliqini éytip, turmushining qéyinchiliq ichide ötidighanliqini éytti. Bu kentning mu'awin kent bashliqi bolsa déhqanlarning yérining yéterlik emeslikidin zarlan'ghan.

Uyghurlar bilen xitaylar bir pikirge kéleligen emes

Maqalide yene mundaq déyilidu: "Uyghurlar bilen xitaylar til we diniy jehette oxshimighanliqi üchün, nechchiligen esirlerdin béri bir - biridin perqlinip turidu. Ular hergizmu ortaq bir pikirge kéleligen emes. Uyghurlar jungguning kontrolluqidin qutulup ayrilip chiqishni xalaydiken. Xitay hökümitining "gherbni échish " pilanining meqsidi, xitayning sherqiy ölkilirining tereqqiyatini qollash, xitaylarni köplep bu zémin'gha yötkesh arqiliq, Uyghurlarning küchini azaytish bolup, hazir shinjangdiki 19 milyon ahalining yérimidin köprek nopusini xitaylar igileydiken.

Maqalining axirida, nöwette Uyghurlarning namrat qélishigha eng chong tesir körsitiwatqan amil til ikenliki, bolupmu xizmetke orunlishish üchün xitay tilini pishshiq bilish asasliq shertlerning biri ikenliki tekitlinip, aptor 20 yashliq aliy mektep oqughuchisi rahilening xizmet tépish üchün barghanlargha, qarshi terepning birinchi bolup "sining xitay til sewiyeng méningdin yuqirimu? eger xitay tilini bilmiseng bu yerdin derhal yoqal" dep jawab béridighanliqini éytqanliqini misalgha élip maqalisini ayaqlashturghan. (Eqide)