Исмайил тиливалдиниң һиндистанға қилған зиярити вә хитай һиндистан мунасивити

• Бу программиниң толуқ нусхисини аңлаң
• Download story audio

Һиндистандики хәлқара мунасивәтләр доктури судһа рамачандиран асия вақти гезитидә дүшәнбә күни, уйғур аптунум раюнлуқ һөкүмәтниң рәиси исмайил тиливалдиниң өткән һәптә йеңи деһлиға қилған зияритиниң әһмийити һәққидә бир парчә мақалә елан қилди. У мақалисидә, исмайил тиливалдиниң өткәнки нәччә он йил ичидә һиндистанни зиярәт қилған,уйғур аптунум раюниниң түнҗи рәһбири икәнликини көрсүтүп, униң зияритини уйғур аптунум раюни билән һиндистан һәмкарлиқиниң йеңи бир башлиниш нуқтиси шундақла хитай- һиндистан мунасивити чоңқурлашқанлиқиниң бир намайәндиси дәп билдүрди.

Униң мақалисидә көрситишичә, исмайил тиливалдиниң бу қетим һиндистандики зиярити асаслиқи икки тәрәпниң иқтисадий мунасивитини күчәйтишни мәқсәт қилған. Униң башчилиқидики вәкилләр өмики һиндистан санаәт министирлиқи билән уйғур елидин һиндистанға тутишидиған тәбиий газ туруба йоли ятқузуш имканийити һәққидә тәтқиқат елип беришқа қошулған. Исмайил тиливалди шундақла һиндистан даирилиригә икки тәрәпни туташтуридиған қоруқлуқ йоли ечишқа қизиқиватқанлиқини билдүргән. Буниңдин сирт, икки тәрәп йәнә йеза- егилик, йимәкликләрни пишшиқлап ишләш, мидитсина, енергийә вә саяһәт ишлирида һәмкарлишиш иһтималлиқиниң барлиқини муәййәнләштүргән.

Аптурниң мақалидә һиндистандики даңлиқ ситиратигийә тәтқиқатчиси, профессор раҗа моханниң сөзини нәқил кәлтүрүп тәһлил қилишичә, исмайил тиливалдиниң зиярити, йеңи деһлиниң узундин боян уйғурелигә қаратқан пассип сияситидин ваз кечип, уйғур ели билән һәмкарлишишқа қарап йүзләнгәнликидин дерәк беридикән. Шуңа бу интайин муһим әһмийәткә игә икән.

Бирақ түркийиниң әнқәрәдә турушлуқ явру- асия тәтқиқат мәркизиниң тәтқиқатчиси доктур әркин әкрәм әпәнди исмайил тиливалдиниң һиндистан зияритиниң һиндистан хитай һәмкарлиқини күчәйтиштә чоң әһмийити йоқ дәп қарайдиғанлиқини билдүрүп, мундақ диди:

• У мундақ деди
• Download story audio

Садһа рамачандаринниң " асия вақти гезити" дә елан қилған мақалисидә йәнә, уйғурели билән һиндистанниң мунасивити мундақ чүшәндүрүлгән: "хитай коммунистик партийиси уйғур елигә һөкүмранлиқ қилиштин бурун, қәдимий йипәк йоли үстидики муһим өткәлләрдин һисабланған қәшқәр билән йеңи деһлиниң сода мунасивити қоюқ болған, һиндистанниң һәтта қәшқәрдә сода ишханиси қурулған . Бирақ бу мунасивәтләр 50 - йиллардин кийин бара- бара суслишип кәткән. 1962 - Йилидики һиндистан - хитай урушидин кийин болса уйғур ели билән һиндистанниң алақиси пүтүнләй үзүлгән. 80 - Йилларға кәлгәндә, хитай- һиндистан мунасивити аста- аста нормаллашқан. Исмайил тиливалдиниң һидистанни зиярәт қилалишиму, йеқинқи йиллардин боян икки дөләтниң чоңқур ихтилаб вә дүшмәнликләрни қайрип қоюп, иқтисадий мәнпәәт үчүн өз ара һәмкарлишишни халаватқанлиқи һәтта сиясий җәһәттин интайин сәзгүр болған уйғур елидә һәмкарлиқни башлашқа тәйяр болғанлиқиниң нәтиҗиси икән.

Аптурниң көрситишичә, һиндистанниң уйғур ели билән һәмкарлишишини һазирғичә кечиктүришидики йәнә бир амил чегра мәсилиси болуп, һиндистан йәнила уйғур елиниң тәвәликидики ақсай чин раюниниң игилик һоқоқини тәләп қилмақта.

Мақалидә тәкитлинишичә, әмма нөвәттә уйғур аптунум раюни иқтисадиниң көтирилиши вә униң җуғрапийилик орниниң тәбиий байлиқи мол болған оттура асияраюнлириға йеқин болишини нәзәрдә тутуп, һиндистан уйғур ели билән һәмкарлишишни қарар қилған һәмдә уйғур ели арқилиқ хитай билән мунасивәтни күчәйтишкә йүзләнгән. Һиндистанниң исмайил тиливалдини тәклип қилишиму йеңи деһлиниң бу йөлүнүшкә қарап ташлиған муһим қәдими һисаблинидикән.

Доктур әркин әкрәм әпәнди, уйғур елиниң һиндистан- хитай мунасивитидики орни һәққидә тәһлил йүргүзүп, мундақ дәп билдүрди:

• У мундақ деди
• Download story audio

Аптур рамачандаринниң мақалисида йәкүнлишичә, исмайил тиливалдиниң һиндистанни зиярәт қилиши һиндистан- хитай һәмкарлиқида йеңи бир сәһипиниң ечилғанлиқиниң намайәндиси икән. Йеқинқи йиллардин боян бейҗиң вә йеңи деһли өз ара гуман вә ихтилаблирини қайрип қоюп, содида һәмкарлишишни халаватқанлиқини ипадилигән. Шоңа һиндистанниң уйғур ели билән болған мунасивитиму мушу принсип бойичә тәрәққий қилидикән. Әмма уйғур ели билән һиндистанниң сода һәмкарлиқини күчәйтиши үчүн болупму ғәрбий раюндики чигра мәсилисиниң һәл болиши интайин зөрөр икән. (Арзу)