Һиндистан армийисиниң баш шитаб башлиқи хитайни зиярәт қилди

Һиндистан армийә баш шитаб башлиқи генерал (General N.C. Vij) Н с виҗ 22- декабир күни хитайға қилидиған бир һәптилик зияритини башлиған болуп, бу һиндистан армийә баш шитаб башлиқиниң 10 йилдин буян тунҗи қетим хитайни зиярәт қилиши болуп һесаблиниду.

Ройтерс ахбарат агентлиқиниң һиндистан әмәлдарлири вә сиясий мулаһизичиләрниң сөзини нәқил кәлтүришичә, генерал виҗниң бу қетимлиқ зиярити символ характерлик әһмийәткә игә болуп, асаслиқ мәқсити икки тәрәпниң һәрбий даирилири арисидики ишәнчни күчәйтиш дәп қаралмақта.

Йеңи һөкүмәт, йеңи сиясәт

Америка савхил оюшмисиниң ( Sawhil Association) һиндистан ишлири мутәхәссиси җон адамс әпәнди генерал виҗниң хитайға қилған зияритиниң арқа көриниши вә әһмийити һәққидә тохтилип мундақ деди:

"Биз алди билән йеңи деһлиниң йеңи бир һөкүмити болғинини билишимиз керәк. Бу һөкүмәтниң авалқидикиләргә охшимайдиған йеңи дипломатийә усуллири бар. Бу һөкүмәтниң ташқи ишлар мусаписиниң нишани техи ениқ болмисиму, әмма у бир йеңи йөнүлүшкә қарап тәрәққий қиливатиду. Униң пакистан вә непалға тутқан сияситила буниңға бир яхши үлгә болалайду. Һиндистан йәнә буниңдин кейин, оттура шәрқ вә оттура асиядин тартип шәрқий җәнубий асияғичә болған бир йүрүш мәсилиләргә йеңичә позитсийә тутуши мумкин."

Хитайниң әндишиси

Америка оклахома мәркизи университетиниң ғәрбий тинч окян тәтқиқат мәркизи башлиқи ли шявбин, икки тәрәп оттурисидики стратегийилик мәқсәт вә иқтисадий алақиниң икки дөләтниң йеқинилишиға сәвәп боливатқанлиқини билдүрди. У мундақ деди:

" Нөвәттә хитай бир қәдәр тәңпуң вәзийәтниң болишини үмид қиливатиду. Бир тәрәптин америкиниң оттура асия вә пакистандики тәсирини күчәйтиши билән, хитай өзиниң арқа һойлиси бихәтәр болмиғандәк һес қилса, йәнә бир тәрәптин оттура асиядики хошна дөләтлири билән болған мунасивитиниң муқим болмиғанлиқидин әндишә қилишқа башлиди. Шуңа хитай һиндистан билән йеқинлишишқа қарап маңди. Лекин, мениңчә икки тәрәпниң мунасивити бәк йеқин болуп кетиши яки чоң бөсүш һасил қилиши мумкин әмәс."

Назук мәсилә - чегра мәсилиси

Җон адамс әпәнди, буниңдин кейин хитай билән һиндистанниң дүшмәнлик қаришини ташлап, дост болуш йолиға меңиши мумкинликини, әмма буниң наһайити узун бир мусапә икәнликини билдүрди.

"Икки тәрәп мунасивити яхшилиниши мумкин. Әмма бу бир назук һәм мурәккәп мусапини бешидин өткүзиду. Хитай билән һиндистан һәр иккилиси чоң дөләтләр һәмдә иқтисадий риқабәтчиләр. Һиндистан һөкүмити һазир хитай вә пакистан билән болған мунасивитини наһайити еһтиятчанлиқ билән бир тәрәп қиливатиду"

Җон адамс сөзидә йәнә, кәлгүсини пәрәз қилишқа болидиғанлиқини, хитай билән һиндистан оттурисидики чегра маҗрасини һәл қилмақ муқәррәр тәскә тохтайдиғанлиқини билдүрди.

"Хитай һазир қәдәмму- қәдәм чегрисини муқимлаштуриватиду. Хитайниң игилик һоқуқини җакарлап болған районлиридин ваз кечишини тәсәввур қилиш тәс. Буниңға охшашла һиндистанму әгәр игилик һоқуқини җакарлиған районлиридин ваз кәчсә, у һалда бу мәсилини худди кәшмир маҗрасидәк техиму сәзгүр һәм мурәккәп қиливетиши мумкин. Гәрчә талаш-тартиштики йәрләр әсли һечқандақ чоң нәрсә болуп кәтмисиму, әмма бу икки чоң ядро дөлити хәлқиниң һесяти вә дөләт ичи сиясити үчүн наһайити муһим әһмийәткә игә. Шуңа чегра мәсилиси ундақ асан һәл болидиған мәсилә әмәс."

Генерал виҗниң хитайға қилған зиярити һиндистан баш министири атал бихари ваҗпайиниң 2003 - йилидики зияритиниң давами болуп, буниңға әгишип хитай баш министири вен җиябавму келәр йили һиндистанни зиярәт қилишни пиланлимақта икән.

Бу арида америка һөкүмити билән һиндистан мунасивәтлири тәрәққиятидиму илгирләшләр көриливатқан болуп, америка бирләшмә ахбарат агентлиқиниң җүмә күни бәргән хәвиридә, америка һава армийәси айрупиланлири келәр йили тунҗи қетим һиндистанниң һава армийә көргәзмисигә қатнишидикән. Һиндистан һава армийисиниң баш қомандани с п синг буниң икки дөләтниң дөләт мудапиә мунасивитини илгири сүрүшни мәқсәт қилғанлиқини, һәмдә америка армийисиниң бу йәргә кириши һиндистан үчүн бир чоң өзгириш һесаблинидиғанлиқини билдүрди. Сиясий анализчилар америка-һиндистан мунасивәтлиридики илгирләшләрниң хитайни биарам қилидиғанлиқини илгири сүрмәктә. (Пәридә)