Xu yawbangni aqlisa, déng shawping inkar qilinmay qalamdu

1981 – Yili xu yawbang (ongda) ding shawping bilen. AFP

Fransiye agéntliqining bayan qilishiche, xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi lyu jenchaw muxbirlargha xitayda 18 - noyabir küni xu yawbangni xatirilesh pa'aliyiti bolidighanliqni jakarlighan. Emma buning tepsilatini otturigha qoymighan.

B b s ning xewer qilishiche, xu yawbang xitayda siyasiy islahatni yolgha qoyushqa tirishqan, xitayda 1989 - yili 4 - ayning 15 - küni bashlan'ghan démokratiyini teshebbus qilidighan oqughuchilar herikitining partlishigha sewebchi bolghan kishi. U 1987 - yili partiye ichidiki mute'essipler qozghighan "erkinleshtürüshke qarshi turush" dep atalghan siyasiy herikette wezipisidin istipa bérishke mejburlan'ghan. Uningdin kéyin, xu yawbangning ornigha bash sékritar bolghan jaw ziyangningmu oqughuchilar herikitige qarita mesilini söhbetlishish arqiliq hel qilish teshebbusi yene kommunist mute'essipliri teripidin ret qilinip, axir xitayda oqughuchilar herikiti qoralliq basturulghan. Shuningdin kéyinki 16 yil ichide bu mesile bir "cheklen'gen" rayon bolup qalghanliqtin, xu yawbangni xatirilesh yaki uninggha ashkara baha bérish qattiq men'i qilinip kelgen idi.

Zenjirsiman inkas kélip chiqishidin endishe

Burun xu yawbangning katibi bolghan, hazir béyjingde turiwatqan linmu ependi xitay hökümitining hazir xu yawbangni xatirileshtin zenjirsiman inkas kélip chiqishidin endishe qiliwatqanliqini bayan qilghan.

Linmu ependining éytishiche, hökümet xu yawbangning a'ile tewelirige deslepte büyük xelq sariyida 2000 kishilik xatirilesh yighini échilidu, yighin'gha xujintaw özi riyasetchilik qilidu, deptiken. Kéyin 300 kishilik yighin bolidu, yighin'gha wénjabaw riyasetchilik qilidu, déyiliptu, hazir wu gu'enjéng riyasetchilik qilidu, deptu, démek xu yawbangni xatirilesh pa'aliyitining kölimi barghansiri kichiklitiliwatidu, derijisi barghansiri töwenlitiliwatidu, kontrolluq barghansiri kücheytiliwatidu. Hökümet hazir zenjirsman inkas peyda bolushtin endishe qilsa kérek. Chünki bu déng shawpinggha bérilgen bahagha, jaw ziyanggha we 4 - iyun weqesige bérilgen bahagha bérip taqilidu. Eger rastini éytsa, déng shawpingning birmunche ishliri we köz qarashliri inkar qilinip kétidu. Rastini éytsa yene jaw ziyang bilen xu yawbangning tutqan yoli oxshash bolghanliqtin, xu yawbangni toghra, jaw ziyangni xata dep chiqalamdu?

Xu yawbangni xatirilesh 4 - iyun weqesini aqlashtin dérek bermeydu

ـــ Xu yawbangni xatirilesh pa'aliyitige mini hergiz teklip qilmaydu, ـــ dep sözini dawamlashturghan linmu ependi. U hazirqi xu jintaw – wén jabaw hökümiti iqtisadiy jehette ishikni keng échiwetken bolsimu, emma idé'ologiye jehette kontrolluqni nahayiti qattiq yolgha qoyiwatqan, erkin pikir qilish cheklen'gen bundaq siyaset shara'itide xu yawbangni xatirileshning ehmiyiti heqqide toxtalghan.

-Uning bayan qilishiche, xu yawbang xitayda démokratiyini yaqlaydighan obraz, tesiri küchlük erbap. Hazirqi xitay rehberliri xelqni yawuzluq bilen basturup, xelqte yaman tesirat qaldurghan, lenet -nepretke qalghan da'iridiki kishiler, ular hazir xu yawbangni xatirilep, uning bayriqini kötürüsh arqiliq özlirini démokratiye we erkinlikni yaqlaydighanlarning warisi qilip körsitip, özlirining ornini qanunlashturmaqchi bolsa kérek. Ular buni peqet partiye ichidila qilalaydu. Ular özlirini jem'iyette qanunlashturalmaydu. Chünki ular jem'iyette resmi saylam arqiliq saylan'ghan emes, ularning orni beribir qanunsiz. Linmu ependi bayanida yene xu yawbangni xatirilesh 4 - iyun weqesini aqlashtin dérek bermeydu, chünki hazirqi xitay rehberlirining héchqaysi téxi bundaq qilishni oylighini yoq, dep qarighan.

Intérnét tor betliride bu heqte élan qilin'ghan herxil bahalar bar. Xitaydin yézilghan bir bahada "xitay kommunist partiyiside alaqilane rehber yoq, ularning xu yawbangni xatirilishi yenila özining gherezlirini ishqa ashurush üchün" dep bayan qilin'ghan.

Amérikidin yézilghan bir bahada "xu jintaw hazir özini saqlap qélish üchün xu yawbangning rohigha tawap qiliwatsa kérek" dep bayan qilin'ghan. Shangxeydin yézilghan bir bahada "eger 4 - iyun weqesini aqlap chiqalmisa, jem'iyet hergiz ularni kéchirmeydu" dep bayan qilin'ghan. Uyghurlar yazghan bir bahada "xu yawbang hayat waqitida tibet toghrisida xitay köchmenlirini chekleydighan 4 maddiliq siyaset tüzgen idi, uni shinjangghimu mas kélidu, dégen. Buni xu jintaw ijra qilmidi, emdi u xu yawbangni qandaq xatirileydu?" dep bayan qilin'ghan. (Weli)