"Tibet ikki xil jahan'girlikke duch kelmekte" dégen maqalini oqudingizmu? (4)

Wang lishong ependi destlepte "sériq apet" namliq bir kitab yézip tonulghan. Uningdin kiyin tibet mesilisini tetqiq qilidighan "asman ilahigha atap depne qilish" namliq kitabni yazdi. Uningdin kiyin shinjang ishlepchiqirish - qurulush armiyisini tetqiq qilish yolida ürümchide türmige élin'ghan kechürmishlirige asasen "shinjang xatirisi" dégen kitabni yazdi. Ismini ashkarilashni xalimighan bir Uyghur wang lishong ependini ri'al mesililerni eynen yazsimu, emma u yenila xitayni nahayiti küchlük qilip körsitish arqiliq xitaydiki azasanliq milletlerni, etraptiki kichik döletlerni xitaydin qorqidighan qilish meqsitide eser yazidighan yazghuchi, mushu maqalidimu, kommunist hökümiti bilen pütün xitay ziyalilirini az sanliq millet mesilisige kelgende ortaq köz qarashta uyushqan bir qorqunchluq küch dep körsetkenliki pakitqa uyghun kelmeydu, dédi.

Xitay ziyalilirini tibetni chüshinidighan qilish, chömülining pilni kütürüshidinmu tes

- En'giliyide turiwatqan tibet mutexessisi sirén shaga xitay ziyaliliri heqqide toxtalghanda "chömülining pilni kötürüshi" shu qeder tes, xitay ziyalilirini tibetni rastchilliq bilen chüshinidighan qilish uningdinmu tes. Xitay ziyalilirida tibetni toghra chüshinidighan qabiliyet, köz qarash, wijdan dégen nerse yoq, dep yazghan idi - dep dawamliq bayan qilidu wang lishong ependi, - meyli ular kommunist emeldarliri bolsun yaki erkinlikni qizghin söyidighan "démokratichi" lar bolsun yaki hökümet bilen siyasi köz qarishi oxshash bolmighanliqtin zulumgha uchrawatqan erbablar bolsun, tibet , Uyghur mesilisige kelgende ularning köz qarishi kommunist partiyining xitay milletchiliki bilen oxshash. Ularning tesewwurimu mustemlikichiler toqup chiqqan yalghan tarixni asas qilghan - deydu wang lishong ependi, - men özemmu bu cheklimidin toluq chiqip kételmigen. Tibet mutexessisi sirén shaga bu sözni gerche ghezeplen'gende éytqan bolsimu, emma mining qarishimche, milliy mesililerge köngül bölidighan xitay dimokratchiliri ichide medeniyet jahan'giriche chüshenche bar. Ular dimokratiye toghrisida sözligende ixtiyarsiz halda özining millet jehette "aliy" ikenlikini we hakawurliqini ipadilep qoyidu. Özini az sanliq milletler aldida "adil sotchi" ornigha qoyiwalidu. Yerlik xelqlerni bolsa dimokratiye üchün xitaylargha egiship méngishqa ündeydu. Emma öz ishigha özi xoja bolush mesilisige kelgende, hakawurluq qilip ularni chekleydu.

Xitayda milliy zulum mewjut hemme milletke oxshash emes

Xitay ziyaliyliri emeliy pakitlargha hürmet qilmaydu, - deydu wang lishong ependi tehlilini dawamlashturup, - xitayda milliy zulum mewjutliqini itirap qilmaydu. Ular xitay xelqimu mustebit tüzüm astida éziliwa'itdu, dep sewep körsitip, az sanliq milletlerni aldi bilen özining ishini qayrip qoyup, xitaylargha egiship méngip, xitayni démokratiyileshtürüsh üchünla küresh qilishqa chaqiridu. - Deydu wang lishong ependi, - emeliyette mustebit tüzüm oxshimighan milletlerge séliwatqan milliy zulumning perqi nahayiti chong. Hemme milletke oxshash emes. "Kommunist partiye merkizi komitétining teshwiqat bölümini jazalayli" , " yashlar ittipaqi merkizi komitétning sékritarigha su'al" dégendek maqalilerni xitay ziyalilirila yézip élan qilalaydu. Emma xitaylar yézishqa jü'et qilghan'gha az sanliq millettin birersi jür'et qilsa, u biwaste türmige tashlinidu. Uyghurlardin birsi "kepter" dep shir yazsa türmige alghan. Tibet yazghuchisi wésér xanim kitabida dalay lamagha hörmet bildürgenliki üchünla, uni jazalap hemme imkaniyetliridin mehrum qaldurdi.

Uyghur aptonom rayonida xitay köchmenliri yerlik milletlerni ézishke qatnishidu

- Mining hés qilishimche, - deydu wang lishong ependi, - mustebit hökümet hemme milletke oxshash zulum salidu, dep chüshendürüwatqan "xitay démokratchiliri" da, emeliyette, kelgüside xitay démokratiyileshkende, döletning pütünlikini qoghdash üchün, musteqilliq yoligha mangidighan az sanliq milletlerge urush qozghash kérek, deydighan ortaq köz qarash bar. Körüp turuptimizki, mustebit tüzüm astida iziliwatidudéyiliwatqan adettiki xitay puqraliri barghanliqi bashqa millet rayunli'irida jahan'girlikning bashqa milletlerni ézishige biwaste qatnishiwatidu. Mesilen, - deydu wang lishong ependi, - Uyghur aptonom rayonida ishlepchiqirish qurulush armiyisi ichkiridin köchürüp kelgen xitay köchmenliri jahan'girlikning yerlik milletlerni basturushigha biwaste qatnishidu. Beziliri hetta basturushta intayin aktip. Beziliri bolsa öziche "mesililerge adilliq bilen mu'amile qilidighan" qiyapetke kiriwélip, bu rayonda milliy xususiyetlerni tekitlimey "ortaq" liqni tekitlesh kérek, undaq bolmisa dehshetlik milliy toqunush kélip chiqidu, dep chuqan salidu.

Jahan'girlik medeniyiti bilen yerlik medeniyet otturisida toqunush bar

Uyghur aptonom rayonida qanuniy resmiyetler adilliq bilen yolgha qoyulghan emes, - deydu wang lishong ependi, - u jayda yenila jahan'girlik medeniyiti bilen yerlik medeniyet otturisida toqunush bar. Bu jehette perq nahayiti chong. Chong xitay milletchiliki asasi yétekchi orunda turghan bu jayda adalet mewjut emes. Yerlik millet mehkumliqqa yüzlen'gen. Bu rayunda yétekchi orun'gha ötiwalghan xitay milliti bilen yerlik millet otturisida san jehette chong perq peyda bolmaqta. Yerlik millet barghansiri hoquqsizliqqa, medeniyetliri yoqutilishqa yüzlenmekte. Yerlik milletning hetta qarshiliq ipadileydighan til - yéziqimu yoq. Zamanimizdiki medeniyet jahan'girlikining alametliri shuki, - dep dawamliq bayan qilidu wang lishong ependi, - eger jahan'girlik démokratiye shekli bilen jemiyette asasi éqimgha yaki köp sanliqqa ige boliwalsila, yerlik xelqqe siyasi bésim ishlitish yaki zorawanliq qilip zulum sélish hajet emes. Jahan'gir millet özining san jehettiki köpliki bilen, "démokratiye" dégen nam astida héchqandaq siyasi zolum yaki tuqunush peyda qilmayla yerlik xelqning medeniyi'itni siqip chiqirip yoq qiliwétidu.(Dawami bar) (weli)