Xitaydiki eng nopuzluq tarixshunas Uyghur jyen bozen ependige mawzédong qandaq ziyankeshlik qilghan? (1)

• Muxbirimiz welining bu heqtiki melumati
• Download story audio

Xitaydiki eng nopuzluq tarixshunas jyen bozen ependi. (1898.4.14-1968.12.18)

Ötken esrning 60 ‏- yili'irida xitayda "medeniyet inqilabi" dep atalghan emeliyettiki 10 yilliq medeniyet xaniweyranchiliqi jeryanida, zyankeshlikke uchrap ölüp ketken alimlarning ichide béyjing uniwérsitétining proféssori, xitaydiki eng nopuzluq tarixshunas Uyghur jyen bozen ependimu bar. Jyen bozen ependining ölümi bir pewqul'adde hadise dep qarilishi kérek, ‏- dep bayanini bashlaydu aptor wang yuchin "közitish zhurnili"da élan qilghan "medeniyet inqilabida ziyankeshlikke uchrighan jyen bozen ependi heqqide" dégen maqaliside.

Uyghur tarixshunas jyen bozen mawzédongning biwaste ziyankeshlikige uchrighan

Aptor hazir amérikining chikago uniwérsitétida proféssor bolup ishlewatidu, ‏- bu hadisining "pewqu'adde" xaraktéri shuki,‏- dep dawamlashturidu bayanini aptor, ‏‏- béyjing uniwérsitétining proféssori, xitaydiki eng nopuzluq tarixshunas Uyghur jyen bozen ependi "medeniyet inqilabi"diki eng qéyin yil , ay we künlerni chidap béshidin köchürüp bolup, axiri "azat" qilinip, turmush jehette "kengrichilik"ke chiqip bolghanda, 1968 ‏- yili 12 ‏- ayning 18 ‏- küni er -xotun ikkisi bille özini öltürüwalghan. Aptor bu maqalisi arqiliq xitaydiki eng nopuzluq tarixshunas Uyghur jyen bozen ependining bashtin -axir mawzédongning biwaste ziyankeshlikige uchrighanliqining pakitlirini ashkarilighan.

"Medeniyet inqilabida ziyankeshlikke uchrighan jyen bozen ependi heqqide" dégen maqalide bayan qilinishiche, 1952 ‏- yili béyjingda "yenjin uniwérsitéti" emeldin qaldurulup, uning nami "béyjing uniwérsitéti"ge özgertilgendin kéyinla , jyen bozen ependi birinchi derijilik proféssor we tarix pakoltétining bashliqi qilip teyinlen'gen. Kéyin, 60 ‏- yillarda jyen bozen ependi béyjing uniwésitétining mu'awin bashliqi bolghan. Jyen bozen ependi ta "medeniyet inqilabiy" bashlan'ghiche tarixshunasliq saheside xitaydiki eng nopuluq bir nechche kishining biri idi. U 1957 ‏- yili "ongchi" dégen gunahqa mehkum qilinip emgek bilen özgertishke ewetilgen, kéyin 80 ‏- yillarda amérikigha kelgen wu ningkün ependining "yash tamchiliri" dégen eslimisidimu bashqiche shekil bilen bayan qilin'ghan. Emma "medeniyet inqilabiy" bashlan'ghandin kéyin, eyni waqitta pen-ilim saheside eng nopuzluq erbap bolupla qalmay, belki xitaygha, kommunistik partiyige nahayiti sadiq, hoquqi we orni nahayiti mustehkem dep hésablan'ghan jyen bozen ependimu mawzédongning biwaste hujumigha we ziyankeshlikige uchrap weyran bolghan.

Jyen bozen'ge kiydürülgen qalpaq

‏- Mawzédong 1965 ‏- yili 12 ‏- ayning 21 ‏- küni xangju shehiride qilghan sözide xitaydiki meshhur ziyaliylarning ismini atap, ulargha ochuq hujum bashlighan, ‏- dep bayanini dawamlashturidu aptor , ‏‏- mawzédong sözide "bezi ziyaliylar , mesilen: wuxen, jyen bozen dégenler barghanséri biz bilen chiqishalmaywatidu. Tarixta poméshshéklar sinipining peqet qaytarma hésab élish siyasitila bolghan, héchqachan yol qoyush siyasiti bolmighan tursimu, emma yéqinda bir kishi yene "jyen bozen otturigha qoyghan fi'odal-poméshshéklar sinipining déhqanlargha yol qoyush siyasiti heqqide" dep maqale yéziptu" déyish arqiliq kishilerni jyen bozen'ge derhal hujum qilishqa qutratqan.

‏- Mawzédong 1966 ‏- yili 3 ‏- ayda kommunistik partiye merkiziy komitéti siyasiy byurosining yighinida "hazir pen ‏-ilim , ma'arip sahesining emeliy hoquqi téxiche burzhu'aziyining qolida, sotsyalistik inqilab chungqurlashqanséri ular shunche qattiq qarshiliq körsitiwatidu. Wuxen, jyen bozen dégen kishiler gerche kommunistik partiye ezasi bolsimu, emma ular emeliyette kommunistik partiyige qarshi turidighan kishiler, toghrisini éytqanda ular gomindangchilar. Emdi ilmiy sahede ulargha qarshi tenqid bashlash kérek" dégen, ‏- dep bayanini dawamlashturidu aptor, ‏- shuningdin kéyin 1966 ‏-yili 4 ‏- ayning 23 ‏- küni "xelq géziti"de "jyen bozenning markisizmgha qarshi tarix köz qarishi" dégen bir uzun maqale élan qilinip, uningda pütünley jyen bozen'ge hujum qilish heqqide qutratquluq qilin'ghan.

Maw zédongning gherizi peqet jyen bozenni köreshke tartish

‏- Mawzédong 1966 ‏- yili 7 ‏- ayning 21 ‏- küni qilghan sözide yene , ‏-dep bayanini dawamlashturidu aptor , ‏- "jyen bozen nahayiti köp kitab yazghan, uning kitablirining hemmisini oqup tügetkili bolamdu? uning hemmisini tenqid qilip bolghili bolamdu? men uni qilalmaymen. Hazir medeniyet inqilabida burzhu'a idiyisini tenqid qilimiz, dep béyjing uniwérsitétida luping, li da dégen kishilernila tartip chiqirip, köreshke tartishning nime hajiti bar ? jyen bozen'ge menmu tétiyalmaymen, her qaysi ölkilermu tétiyalmaydu" dégen. Mawzédongning bu gepliri gerche taza qamlashmighan taqqa-tuqqu gep bolsimu, emma uning menisi nahayiti éniq idi, mawzédong gherizi peqet, meyli qandaq shekil qollinilmisun, jyen bozenni derhal tartip chiqirip , til -haqaret yaki bashqa her qandaq zerbe bérishni öz ichige alghan shekillerni qollinip, uni köreshke tartish kérek, dégendinla ibaret idi. (Dawami bar) (weli)