Ким кимниң дүшмини?

• Мухбиримиз гүлчәһрәниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Хитайда ишсизлиқ вәзийити кәскинлишиватқан , хитай деһқан ишчиларниң шәһәрләргә еқип салмиқи барғанчә көтүрүлүватқан бир пәйттә, хитай һөкүмити уйғур ели деһқан әмгәк күчлирини сиртларға йөткәш сияситини қоллинип, болупму уйғур қизлирини түркүмләп хитай өлкилиригә ишләмчиликкә елип маңмақта.

Уйғурларниң бу һәқтики наразилиқ инкаслиридин мәлумки, хитай даирилири мәзкур сияситини әмәлийләштүрүштә мәҗбурлаш вастилириниму қолланған шундақла хитай өлкилиригә барған уйғур ишләмчиләрниң һәқ ‏- һоқуқлириниң капаләткә игә қилинишида нурғун мәсилиләр мәвҗут икән. Йеқинда қәшқәр партком секритариниң " уйғур әмгәк күчлирини сиртларға йөткәш сияситигә тосқунлуқ қилғанлар қәшқәрниң дүшмини, уйғурларниң дүшмини " дәп көрситиши мәзкур мәсилигә көңүл бөлуватқан кишилик һоқуқ паалийәтчилириниң, хитайниң уйғур қизлирини хитай өлкилиригә йөткәш сияситиниң мәқситигә болған гуманлирини йәниму күчәйтмәктә.

Дүшмән?

"Йеза әмгәк күчлирини сиртларға йөткәш" пүтүн районимизниң тәрәққиятиға мунасивәтлик көп тәрәплимилик қаратмилиққа игә тәдбир, ким уйғур аммисиниң сиртларда ишқа орунлаштурушиға тосқунлуқ қилса ,шу қәшқәрниң дүшмини , шу уйғур миллитиниң дүшмини ...." Бу баянлар , қәшқәр вилайитиниң партком секритари ши дагаңниң қәшқәр вилайәтлик үч хил кадирлар йиғинида қилған сөзлири.

Биз ши дагаңниң бу җиддий түстә ейтилған баянлириниң кимгә қаритилғанлиқи һәмдә буниң йәшмиси һәққидә толуқ мәлумат елиш мәқситидә қәшқәр вилайәтлик партком ишханисиға телефон қилған болсақму, улар зияритимизни рәт қилди.

Аңлиғучилиримизға мәлум болғандәк , йеқиндин буян , хитай һөкүмитиниң уйғур деһқан әмгәк күчлирини ишқа орунлаштуруш намида җәнубий уйғур елидики 18 яштин 25 яшқичә болған той қилмиған уйғур қизлирини түркүмләп хитай өлкилиригә йөткимәктә .

Қәшқәр даирилириниң елан қилишичә, -2006 йили өзидила қәшқәрниң һәр қайси наһийә, йезилиридин хитай өлкилиригә йөткәлгән йеза әмгәк күчлири 560 миң адәм қетимға йәткән. Даириләр бу йил йәнә бу санни ашуруш үчүн һәрикәт қилмақта. Радиомиз мухбирлириниң қәшқәрдики уйғур деһқанлардин игилишичә, йәрлик даириләр мәзкур сиясәтни йүргүзүш җәрянида һәтта деһқанларниң қизлирини хитайға әвәтишкә мәҗбурлиғаникән. Һәмдә хитайдики завутларға ишләмчиликкә елинған қизлар һәр җәһәттин бесимларға учриған. Бу һәқтә уйғур тор бәтлиридиму нурғун мулаһизиләр давамлашмақта.

Шу сәвәбтин, хитай һөкүмитиниң " уйғур ели деһқан әмгәк күчлирини сиртларға йөткәш" сиясити уйғур деһқанлириниң наразилиқини қозғиғандин сирт, чәтәлләрдики уйғурларниң болупму, кишилик һоқуқ паалийәтчилириниң диққитини қозғиди һәмдә улар хитай өлкилиригә ишләмчиликкә елип кетилгән уйғур қизларниң һәқ ‏- һоқуқ мәсилилирини хәлқараға аңлитиш үчүн һәрикәт башлиған иди .

Мәзкур мәсилә нөвәттә пәқәт уйғурларниң кишилик һоқуқ мәсилиси болупла қалмай , әмгәкчиләрниң һоқуқ мәсилиси, нопус йөткәш, ассимилятсийә һәмдә аяллар- балилар мәсилисигә охшаш көп тәрәплимиликкә игә бир мәсилигә айланмақта. Мәзкур мәсилә барғанчә етибарға елиниватқан һәм кеңийиватқан пәйттә, хитай даирилириму барғанчә деһқанларниң қизлирини хитай өлкилиригә әвәтиш үчүн қаттиқ һәм юмшақ васитиләрни қолланмақта , йәни қәшқәр вилайәтлик мәһкимә тор бәтлиридә берилгән мунасивәтлик һөҗҗәт һәм мәлуматлардин ашкарики, йәрлик даириләр бир тәрәптин пәрзәнтини хитай өлкилиригә ишләмчиликкә әвәткән деһқанларниң һашасини бикар қилимиз, ишләмчиликкә барған яшларни шәһәр нопуси қилимиз дегәндәк етибар бериш сиясәтлирини қоллиниватқан болса, йәнә бир тәрәптин кимки бу деһқанларни сиртларға йөткәшкә тосқунлуқ қилса у қәшқәрниң , уйғурларниң дүшмини дегәндәк сөзләр билән, буниң қарши пикирдә болушқа йол қоюлмайдиған һөкүмәт сиясити икәнликини тәкитлимәктә.

Тәһдидтин мәқсәт ашкара

Буниңға қарита уйғурларниң аниси ,хәлқарада уйғур кишилик һоқуқи һәрикити рәһбири рабийә қадир ханим өз көз қарашлирини ипадиләп мундақ деди:

Мәзкур мәсилә уйғурлардила күчлүк инкас қозғапла қалмай, чәтәлдики демократик хитай әрбаблиридиму әҗәблиниш пәйда қилған болуп ,ниюроктики бейҗиң баһари җурнили муһәррири хупиң әпәнди хитай һөкүмитиниң пиланлиқ һалда уйғур әмгәк күчлирини хитайға йөткәватқанлиқиниң һәқиқәтән гуманлиқ икәнлики һәққидики көз қарашлирини ипадилиди.

‏Бу мәсилә һәмминиң диққитини қозғайду. Чәтәл мухбирлириму хитай һөкүмитиниң бу сиясәтни қоллинишидики һәқиқий мәқситини ениқлиши керәк. Бир нуқтиға бәкрәк диққәт қилишимиз керәкки ,хитайниң башқа өлкилиридики хитай деһқан әмгәк күчлириниң йөткилиши һәммиси өз арзуси билән болмақта . Һөкүмәт уларни сиясәт чиқирип тәшкиллимәйду. Әмма шәрқий түркистанда уйғур деһқанлирини һөкүмәт өзи мәсул болуп орунлаштурушниң өзила кишидә буниң бир адди иқтисадий тәдбир икәнликигә гуман пәйда қилиду , йәни буниңда сиясий бир муддиа болмиса хитай һөкүмитиму бунчә күч аҗритип кәтмигән болатти. Лекин, бу ишқа тосқунлуқ қилғанлар дүшмән дәп тәкитләш яки агаһландуруш билән хитай һөкүмити мәсилини техиму мурәккәп тәрәпкә елип маңмақта. Хитайда сиясәткә ким тосқунлуқ қилалайду. Тосқунлуқ күчи пәқәт хитай һөкүмитидила мәвҗут. Йәни бу ишта мәсулийәтни хитай һөкүмитиниң өзидин сораш керәк .

Бу мәсилидә әгәр хитайниң мәқсиди ениқ, маңған йоли хәлқни ойлиған тоғра йол болса немә үчүн чәтәл яки ичидикиләрниң мәзкүр мәсилигә көңүл бөлүшигә яки буниң үстидә мулаһизә қилишиға бунчә сәзгүрлүк қилиду? хитайниң һәммә йеридә аққун ишчилар барғу? немә үчүн уйғурларниң бу мәсилисигә хитай һөкүмити бунчә сәзгүрлүк ипадиләйду ? демәк хитайниң дәл мушундақ ипадилириниң өзила һәр тәрәптин гуман қозғайдиған бир мәсилә." (Гүлчәһрә)