Kim kimning düshmini?


2007.04.18

Xitayda ishsizliq weziyiti keskinlishiwatqan , xitay déhqan ishchilarning sheherlerge éqip salmiqi barghanche kötürülüwatqan bir peytte, xitay hökümiti Uyghur éli déhqan emgek küchlirini sirtlargha yötkesh siyasitini qollinip, bolupmu Uyghur qizlirini türkümlep xitay ölkilirige ishlemchilikke élip mangmaqta.

Uyghurlarning bu heqtiki naraziliq inkasliridin melumki, xitay da'iriliri mezkur siyasitini emeliyleshtürüshte mejburlash wastilirinimu qollan'ghan shundaqla xitay ölkilirige barghan Uyghur ishlemchilerning heq ‏- hoquqlirining kapaletke ige qilinishida nurghun mesililer mewjut iken. Yéqinda qeshqer partkom sékritarining " Uyghur emgek küchlirini sirtlargha yötkesh siyasitige tosqunluq qilghanlar qeshqerning düshmini, Uyghurlarning düshmini " dep körsitishi mezkur mesilige köngül böluwatqan kishilik hoquq pa'aliyetchilirining, xitayning Uyghur qizlirini xitay ölkilirige yötkesh siyasitining meqsitige bolghan gumanlirini yenimu kücheytmekte.

Düshmen?

"Yéza emgek küchlirini sirtlargha yötkesh" pütün rayonimizning tereqqiyatigha munasiwetlik köp tereplimilik qaratmiliqqa ige tedbir, kim Uyghur ammisining sirtlarda ishqa orunlashturushigha tosqunluq qilsa ,shu qeshqerning düshmini , shu Uyghur millitining düshmini ...." Bu bayanlar , qeshqer wilayitining partkom sékritari shi dagangning qeshqer wilayetlik üch xil kadirlar yighinida qilghan sözliri.

Biz shi dagangning bu jiddiy tüste éytilghan bayanlirining kimge qaritilghanliqi hemde buning yeshmisi heqqide toluq melumat élish meqsitide qeshqer wilayetlik partkom ishxanisigha téléfon qilghan bolsaqmu, ular ziyaritimizni ret qildi.

Anglighuchilirimizgha melum bolghandek , yéqindin buyan , xitay hökümitining Uyghur déhqan emgek küchlirini ishqa orunlashturush namida jenubiy Uyghur élidiki 18 yashtin 25 yashqiche bolghan toy qilmighan Uyghur qizlirini türkümlep xitay ölkilirige yötkimekte .

Qeshqer da'irilirining élan qilishiche, -2006 yili özidila qeshqerning her qaysi nahiye, yéziliridin xitay ölkilirige yötkelgen yéza emgek küchliri 560 ming adem qétimgha yetken. Da'iriler bu yil yene bu sanni ashurush üchün heriket qilmaqta. Radi'omiz muxbirlirining qeshqerdiki Uyghur déhqanlardin igilishiche, yerlik da'iriler mezkur siyasetni yürgüzüsh jeryanida hetta déhqanlarning qizlirini xitaygha ewetishke mejburlighaniken. Hemde xitaydiki zawutlargha ishlemchilikke élin'ghan qizlar her jehettin bésimlargha uchrighan. Bu heqte Uyghur tor betliridimu nurghun mulahiziler dawamlashmaqta.

Shu sewebtin, xitay hökümitining " Uyghur éli déhqan emgek küchlirini sirtlargha yötkesh" siyasiti Uyghur déhqanlirining naraziliqini qozghighandin sirt, chet'ellerdiki Uyghurlarning bolupmu, kishilik hoquq pa'aliyetchilirining diqqitini qozghidi hemde ular xitay ölkilirige ishlemchilikke élip kétilgen Uyghur qizlarning heq ‏- hoquq mesililirini xelq'aragha anglitish üchün heriket bashlighan idi .

Mezkur mesile nöwette peqet Uyghurlarning kishilik hoquq mesilisi bolupla qalmay , emgekchilerning hoquq mesilisi, nopus yötkesh, assimilyatsiye hemde ayallar- balilar mesilisige oxshash köp tereplimilikke ige bir mesilige aylanmaqta. Mezkur mesile barghanche étibargha éliniwatqan hem kéngiyiwatqan peytte, xitay da'irilirimu barghanche déhqanlarning qizlirini xitay ölkilirige ewetish üchün qattiq hem yumshaq wasitilerni qollanmaqta , yeni qeshqer wilayetlik mehkime tor betliride bérilgen munasiwetlik höjjet hem melumatlardin ashkariki, yerlik da'iriler bir tereptin perzentini xitay ölkilirige ishlemchilikke ewetken déhqanlarning hashasini bikar qilimiz, ishlemchilikke barghan yashlarni sheher nopusi qilimiz dégendek étibar bérish siyasetlirini qolliniwatqan bolsa, yene bir tereptin kimki bu déhqanlarni sirtlargha yötkeshke tosqunluq qilsa u qeshqerning , Uyghurlarning düshmini dégendek sözler bilen, buning qarshi pikirde bolushqa yol qoyulmaydighan hökümet siyasiti ikenlikini tekitlimekte.

Tehdidtin meqset ashkara

Buninggha qarita Uyghurlarning anisi ,xelq'arada Uyghur kishilik hoquqi herikiti rehbiri rabiye qadir xanim öz köz qarashlirini ipadilep mundaq dédi:

Mezkur mesile Uyghurlardila küchlük inkas qozghapla qalmay, chet'eldiki démokratik xitay erbabliridimu ejeblinish peyda qilghan bolup ,niyuroktiki béyjing bahari jurnili muherriri xuping ependi xitay hökümitining pilanliq halda Uyghur emgek küchlirini xitaygha yötkewatqanliqining heqiqeten gumanliq ikenliki heqqidiki köz qarashlirini ipadilidi.

‏Bu mesile hemmining diqqitini qozghaydu. Chet'el muxbirlirimu xitay hökümitining bu siyasetni qollinishidiki heqiqiy meqsitini éniqlishi kérek. Bir nuqtigha bekrek diqqet qilishimiz kérekki ,xitayning bashqa ölkiliridiki xitay déhqan emgek küchlirining yötkilishi hemmisi öz arzusi bilen bolmaqta . Hökümet ularni siyaset chiqirip teshkillimeydu. Emma sherqiy türkistanda Uyghur déhqanlirini hökümet özi mes'ul bolup orunlashturushning özila kishide buning bir addi iqtisadiy tedbir ikenlikige guman peyda qilidu , yeni buningda siyasiy bir muddi'a bolmisa xitay hökümitimu bunche küch ajritip ketmigen bolatti. Lékin, bu ishqa tosqunluq qilghanlar düshmen dep tekitlesh yaki agahlandurush bilen xitay hökümiti mesilini téximu murekkep terepke élip mangmaqta. Xitayda siyasetke kim tosqunluq qilalaydu. Tosqunluq küchi peqet xitay hökümitidila mewjut. Yeni bu ishta mes'uliyetni xitay hökümitining özidin sorash kérek .

Bu mesilide eger xitayning meqsidi éniq, mangghan yoli xelqni oylighan toghra yol bolsa néme üchün chet'el yaki ichidikilerning mezkür mesilige köngül bölüshige yaki buning üstide mulahize qilishigha bunche sezgürlük qilidu? xitayning hemme yéride aqqun ishchilar barghu? néme üchün Uyghurlarning bu mesilisige xitay hökümiti bunche sezgürlük ipadileydu ? démek xitayning del mushundaq ipadilirining özila her tereptin guman qozghaydighan bir mesile." (Gülchehre)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.