Uyghur élide élip bérilghan xitay-pakistan herbiy manéwirining arqa körünishi néme?

Aptor kolin mekéras maqalisining béshida, mezkur xitay-pakistan herbiy manéwirining arqa körünüshi we meqsiti üstide toxtilip, buninggha asasliqi, asiyaning merkizi dep atilip kelgen Uyghur éli, ottura asiya we jenubiy asiya rayonidiki xelq'ara munasiwetler shundaqla amérika qatarliq amillarning seweb bolghanliqini mujessemleshtürgen.

Aptor maqaliside yene, bu témilarni tepsiliy chüshendürüp, Uyghur élining stratégiyilik ornining muhimliqi we tebi'iy bayliqining molliqi bilen xitay üchün chong ehmiyetke ige ikenlikini, shunga xitay bu rayonni qoldin chiqarmasliq üchün Uyghur élide qattiq siyaset yürgüzüp kelgenlikini körsetti. Shundaqla -11séntebir weqesidin kéyinki Uyghur weziyitide toxtalghan kolin mekéras mundaq deydu: “shexsen özem Uyghur élide térrorchiliq heriketler bar bolushi mumkin dep qaraymen, emma xitay eyibligendek undaq éghir emes, eksiche bolsa, xitayning Uyghur élide yürgüzüwatqan siyasiti herqandaq térrorluq heriketlerdinmu wehshiy boliwatidu.”

Maqalida ilgiri sürülüshiche yene, xitay Uyghurlarni xelq'arada yitim qaldurush üchün hemde ularning musteqilliq heriketlirige zerbe bérish meqsitide, yéqindin buyan döletler arisidiki mesililerdin mahirliq bilen paydilinip, diplomatik usullarni ishlitish arqiliq Uyghur éligha qoshna döletlerning rayini élishqa tiriship kelgen. Mesilen, musulman döliti bolghan pakistan, uzun yilliq düshmini hindistan'gha taqabil turush üchün xitaygha béqinip, xitayning herxil teleplirige qoshulghan. Shundaqla pakistanning xitay bilen herbiy manéwir ötküzüshke ikkilenmstin qoshulushining özi, pakistanning Uyghurlarni basturushqa hemkarlishishqa maqul bolghanliqini hetta xitayning Uyghurlarni térrorist dep eyiblishini qobul qilghanliqini körsitidu. Buning yene bir ispati pakistanning ötken yili xitayning türtkisi bilen herbiy heriket élip bérip, sherqiy türkistan islam herikitining rehbiri hesen mexsumni öltürgenliki bolup hésablinidu.

Maqalida yene mundaq dep körsitilgen: xitayning Uyghur éligha qoshna döletlerni özige tartish tirishchanliqlirining yene biri, shangxey hemkarliq teshkilatidur. Chünki xitay mezkur teshkilat arqiliq asasliqi ottura asiya döletlirini Uyghurlarning shu döletlerdiki pa'aliyetlirini cheklesh we basturushqa ündeydu. Xitaydin iqtisadiy menpe'et élishni közlewatqan, öz hakimiyitini yoqitip qoyushtin endishe qiliwatqan we kishilik hoquq depsendichilikige ezeldin pisent qilmaydighan bezi ottura asiya döletliri elwette xitayning bu teleplirige asanla maqul deydu-de. Medeniyet jehettin Uyghurlargha shunche yéqin bolghan özbékistanning xitayning Uyghurlarni basturush telipige qoshulushi buning tipik misali bolalaydu.

“ Asiya waqti” gézitide élan qilin'ghan mezkur maqalida yene, ezeldin Uyghurlar mesilisi bilen zich baghlinip kelgen amérika hökümitining Uyghurlar weziyitige arilash héssiyatta bolghanliqi, bir tereptin Uyghur élidiki kishilik hoquq depsendichilikidin endishe qilghan bolsa, yene bir tereptin xelq'ara térrorizmgha qarshi köreshte xitayning yardimige érishishke qizziqqanliqi otturigha qoyulghan. Gerche amérika kéyinki arzusini emelge ashurush üchün -2002yili sherqiy türkistan islam herikitini térrorluq teshkilat dep atighan bolsimu, lékin kéyinla xitayning buningdin paydilinip, téximu köp kishilik hoquq depsendichiliki bilen shoghullunidighanliqini tonup yetti hemde xitayni xelq'ara térrorizmgha qarshi köreshtin paydilinip, Uyghurlarni basturmasliqqa agahlandurdi. Shundaqla uzun ötmeyla amérika döletlik démokratiyini ilgiri sürüsh komitéti amérika Uyghur birleshmisige yiligha 75 ming dollar bérishke qoshulghan. Bu amérikining tunji qétim Uyghur teshkilatigha iqtisadiy yardem bérishi bolup hésablinidu.

Kolin mekéras maqalisining axirida omumyüzlük xulase chiqirip, Uyghur élide ötküzülgen xitay-pakistan herbiy manéwirining peqet, qoshna döletler bilen bolghan munasiwetni kéngeytish arqiliq Uyghurlarning musteqilliq heriketlirige signal bérishni meqset qilghanliqini bildürgen. U yene, nöwette bu manéwirni ötküzüshning esli héchqandaq zörür emeslikini, chünki Uyghur élining hazir zeherlik chékimlik we eydiz késilige qarshi köreshke eng éhtiyajliq boluwatqanliqini tekitlep, xitayning yene bu ehwaldin qesten paydilinip, Uyghur musulmanlirining obrazini setleshtürüp, xelq'arada ularni zeherlik chékimlik etkeschiliri we eydiz wérusi tarqatquchiliri dep körsütüshke urunuwatqanliqini körsetken. (Peride)