"Хитай милләтчилики" ниң һәрхил шәкли

Асия путбол мусабиқисида хитай билән японийә риқабәтләшкәндә, биз "хитай милләтчилики" дегәнниң немиликини йәнә бир қетим ениқ көрдуқ.-Дәп сөзини башлайду мәшһур сияси мулаһизичи лин бавхуа әпәнди "тәйвән гезити"дә елан қилған обзорида, ــ хитай коммунист һөкүмити сүкүттә туруп қозғиған хитай милләтчилики шу қәдәр юқири пәллигә чиқтики, 70 миң тамашибин сиғидиған ишчилар тәнтәрбийә мәйданиға, бейҗиң һөкүмити "тәртип сақлаш" үчүн дәп 4 миң сақчи әвәтти. Бу арқилиқ хитай һөкүмити йәнә өзиниң "дәриҗидин ташқири сақчи дөлити" икәнликини намаян қилди. японийиликләргә қарши миллий өчмәнлик ипадиләйдиған бундақ әсәбий хитай милләтчиликиниң ақивити бу қетим хитай һөкүмитигә шәрәп кәлтүрмәй, бәлки уни японийә йелинип намақул болушқа мәҗбур қилди. Демәк, хитай милләтчилики өз путиға өзи палта чапти.

Лин бавхуа әпәндиниң баян қилишичә, бейҗиң һөкүмити хитай милләтчиликигә 1 милярд 300 милйон нопусни қошулса, бундақ бипаян милләтчиликниң һәйвиси ғәрб дөләтлирини қорқиталайду дәп ойлиса керәк, әмма әмәлийәт ундақ әмәс. Әгәр биз хитай милләтчиликиниң һәқиқи қияпитигә нәзәр салидиған болсақ, у бәзидә һәйвәтлик көрүнгини билән, әмәлийәттә һали хараб, толиму бичарә милләтчилик.

Лин бавхуа әпәнди хитай милләтчиликиниң ипадилирини 8 хил шәкилгә айрип чиққан. Униң баян қилишичә, алди билән, хитай милләтчилики коммунист һөкүмити тәрипидин контрол қилинивилинған милләтчилик. Хитай милләтчилики өзини асасән ғәрб дөләтлиригә қаритилған десиму, әмма униң қаритилмиси бейҗиң һөкүмитиниң еһтияҗиға қарап өзгирип туриду. Бейҗиң һөкүмити совет иттипақини "ғоҗа ака" дәп атайдиған вақитларда һечқачан қозғилип бақмиған иди. Кийин хитай уни "ғоҗа ака" демәй "хаин" дәп атимақчи болғанда вә "бизниң земинлиримизни игиливалди" демәкчи болғанда хитай милләтчилики қозғалди. Униңдин кейин йәнә хитай һөкүмити русийигә хушамәт қилишқа тоғра кәлгәндә, һәтта өзиниң территорийисидики земинләрниму биривәткәндә, бу хитай милләтчилики задила қозғалмиди. Бейҗиң һөкүмити чәтәлликләргә тақабил туруш үчүнла хитай милләтчиликини қозғатмайду, үз қовмилириға тақабил турмақчи болғандиму уни қоллиниду. Биваситә өз миллитидин болған тәйвән, хоңкоң, макавлиқларға тәһдит салмақчи болғанда йәнә қозғалди.

Лин бавхуа әпәндиниң баян қилишичә, хитай милләтчиликиниң 2 - хил шәкли --- ямандин қорқудиған явашни бозәк қилидиған милләтчилик. японийә хитай билән яхши өтүшни, тинч өтүшни халайдиған дөләт, шуңлашқа у хитайға наһайити әдәп билән муамилә қилатти. Әмма хитай японийиликләрни бозәк дәп чағлиса керәк, шуңлашқа уларни ани тапмақчи болуп һәрикәт қилип бақти. Һәтта хитайға саяһәт қилғили кәлгән японийиликләрму "хитайда паһишә қилди" дегән нам билән әйибләп, уларни тутушқа буйруқ чиқарди. Бу чағда хитай милләтчилики қозғалди. Кейин японийә хитайға дипломатийә җәһәттә қаттиқ муамилә қиливиди, хитай милләтчилки қозғалмиди, бәлки хитай япунийәгә йелинип намақул болди. Америка хитай билән земин мәсилиси йоқ дөләт, бәлки узун йиллардин боян хитайға яхши иш қилип бириватқан дөләт. Хитайға таҗавуз қилған японға атом бомбиси ташлиған шу америка. Әмма хитай өзигә яхшилиқ қилған америкини "җуңхуа хәлқ җумһурийитигә қарши дүшмән күчләр" дәп әйибләп кәлди. Косово урушида хитайниң белгираттики әлчиханисиға бомба чүшкәндә, америка президенти килинтон 6 қетим өзрә ейтса, хитай һөкүмити илик алмиди, бу вақитта хитай милләтчилики қозғалди. Униңдин кейин, америка президенти җорҗи буш хитайға қаттиқ сиясәт қолланған иди, һәтта хәйнәндавда хитайниң айропилани соқулуп кәткәндиму хитай милләтчилики қозғалмиди.

Хитай милләтчиликиниң 3 - хил шәкли --- дили башқа тили башқа милләтчилик. Лин бавхуа әпәндиниң баян қилишичә, хитай милләтчилири кимни бозәк қилишқа көзи йәткән болса, униңға тәкәббурлуқ қилиду. Әмма шу тәкәббур милләтчиләр өз қәлбидә өзиниң хитай болуп қалғанлиқи үчүн интайин мәйүслинип туриду. Америкиға қарши намайишта һәммидин бәк варқириған, әсәбилики тутқан оқуғучилар америкида оқуп билим елиш үчүн һәммдин бурун илтимас сунди, өзи чалма - кесәк қилған америка әлчиханисиға һәммидин бурун тазим қилип виза алғили барди. Америкиға әң қәтий қарши турған, америкилиқларға әң күчлуқ өчмәнлик ипадилигән милләтчи хитай қизлири америкиға келипла өзиниң хитай журилирини ташлап америкилиқларға тигивалди. Хитай һөкөмитиниң әмәлдарлири һә десила ақ ташлиқ китаб елан қилип америкида кишилик һуқуқ мәсилилири еғир дәп тәшвиқ қилиду, әмма һәммидин бурун бала - чақилирини америкиға әвәткәнләр йәнә шулар. Йәнә нурғун һакавур хитай милләтчилири һәр қандақ ар- номусқа чидап туруп бир амал қилип өз дөлитидин қечип чиқип америкиға қанунсиз киливалмақта.

Лин бавхуа әпәндиниң түргә айриғини буйичә, хитай милләтчиликиниң 4 - хил шәкли ---лүкчәклик вә пәскәшлик қилидиған хитай милләтчилики. Униң баян қилишичә, бу қетимқи хитай - японийә путбол мусабиқисидә, хитай тәрәп мәғлуп болған һаман мусабиқә мәйданини зораванлиқ вә хитай милләтчилириниң ағзидин чиқиватқан пәст - паскина сөзләр қаплап кәткән. Шу вақитта тәнтәрбийә мәйданидики бәзи әслиһәләр бузғунчилиққа учриған. японийиниң дөләт байриқи көйдүрүлгән. японийә әлчиханисиниң кичик машинилириниң әйнәклири чеқип ташланған. Хитай сақчилири чәтәл мухбирлирини урған. Бу чағда интирнәтниму һақарәт қаплап кәтти. "япунниң бешини кәссүн қиличлар" дәп үндәш бәлгиси қоюлған сөзләр пәйда болди. япунийәгила әмәс, бәлки америка, тәйвәнләргиму һақарәт яғди.

Лин бавхуа әпәндиниң баян қилишичә, хитай милләтчиликиниң 5 - хил шәкли --- җавабкарлиқи йоқ хитай милләтчилики. Көрүп туруптимизки, чоң қуруқлуқта сияси көз қариши һөкүмәт билән охшимайдиған кишиләр үчүн һәр қандақ вақитта тосаттин қолға елиниш -җазалиниш хәвпи бар. Лекин, хитай милләтчилики билән һәр қанчә зораванлиқ қилип, өчмәнлик қозғап җинайәт өткүзгәнләрни һөкүмәт җазалимайду. Һөкүмәт ундақ кишиләрни "садда миллий һессият" дәп чүшәндүриду, һәтта мукапатлайду. Бәзидә һөкүмәт өзи мәқсәтлик һалда қозғиған бундақ хитай милләтчиликини өзи йиғиштуралмайму қалиду.

Лин бавхуа әпәндиниң баян қилишичә, хитай милләтчиликиниң 6 - хил шәкли --- һөкүмәтниң сияси еһтияҗи үчүн чатақ чиқирип туридиған хитай милләтчилики. Хитайда һөкүмәт һәммә ишта хитай коммунист партийиси мәркизи комитетиниң сияси еһтияҗиға маслишишни тәләп қилғанлиқтин, хитай милләтчилири пат - пат бир немини бана қилип чатақ чиқирип хилму- хил дипломатийә вәқәлирини пәйда қилип туриду. Хитай миллитиниң иззәт - абруйини қанчә бәк төкидиған вәқәләр коммунист һөкүмити үчүн шунчә чоң мәнпәәт кәлтүриду.

Лин бавхуа әпәндиниң баян қилишичә, хитай милләтчиликиниң 7 - хил шәкли --- бәзидә тәқдирлинип бәзидә җазаға учрайдиған хитай милләтчилики. Хитай һөкүмитиниң японийә билән мунасивити яхши вақитта, хитай милләтчилириниң "арални қоғдаш һәрикити" қанунсиз һәрикәт. Һәрикәт елип барғанларни сүргүн қилиду. Хитай һөкүмити япунийәгә мәлум мәсилидә бесим ишлитишкә тоғра кәлгәндә, хитай милләтчилиирниң "арални қоғдаш һәрикити" қанунлуқ болуп қалиду. Хитай һөкүмити һәтта уларға вивиска есишқа рухсәт қилиду, шуниң билән улар учуқ - ашкара һалда сәнкаку арилиға парахот һәйдәп бариду. Бәзи хитай милләтчилири вәтәндин йүз өрүп чәтәлләргә қечип кетип хаинлиқ қилсиму, һөкүмәт уларни қоллавериду.

Лин бавхуа әпәндиниң баян қилишичә, хитай милләтчиликиниң 8 - хил шәкли коммунист партийисиниң ички қисмидики мәзһәп җеңидә чумақчи болидиған хитай милләтчилки. Хитай милләтчилики, теги тәктидин ейтқанда, хитай коммунист партийиси устикарлиқ билән пайдилиниватқан қош бислиқ хәнҗәр. Мавзедуң лиушавчини йоқитиш үчүн "чиң сулалиси ордисиниң вәхпи тарихи" дегән кино филимини тәнқид қилип хитай милләтчиликини қозғиған иди. Җаң земин тәйвән боғузида хитай милләтчиликини қозғаш арқилиқ өзиниң һоқуқини сақлап қеливатиду. Хуҗинтав болса җаң земинниң бовисниң хаинлиққа даир тарихий мәсилисини көтүрүп чиқип хитай милләтчиликни қозғаш арқилиқ көпрақ һуқуқ егиләшкә тиришиватиду. Ваһаләнки, коммунист партийә тәрипидин контрол қиливелинған бу хитай милләтчилири өзи қачан хитай коммунист партийисиниң "чәклигән точкиси" ға чеқилип қоюп, өзлириниң уштумтут җазалинип кетишини яки қайси бир вақитта хитай коммунист партийиси өзиниң сиясәтлирини өзгәртмәкчи болғанда елип барған ислаһатниң қурбани болуп кетишини һәргиз билмәйду. (Вәли)