Nazar bayéfning arzusi - ottura asiyani birleshtürüsh


2007.04.18

Ottura asiya jumhuriyetliri kelgüside bir gewdige aylinalamdu? bu so'al ottura asiya ziyaliyliri, siyasiyonliri teripidin dawamliq qoyulup kelmekte. Yéqinda qazaqistan rehbiri ottura asiyani birlikke keltürüp, xuddi yawropa ittipaqigha oxshash bir siyasiy, iqtisadiy ortaq gewde qurush arqiliq rayonning güllinishini qolgha keltürüshni teshebbus qildi.

Ottura asiya muqim güllinishke muhtaj

Ottura asiyada yéqinqi mezgildin buyan künsayin küchiyiwatqan öktichilik heriketlirining rayonning siyasiy, iqtisadiy muqimliqi bilen baghlinishliq mesilige ayliniwatqanliqi, shu sewebtin yéqinqi heptiler dawamida bishkekte yüz bériwatqan weqelerning qirghizistanning etrapidiki döletler jümlidin aldi bilen qoshna qazaqistan, türkmenistan, tajikistan we özbékistan jumhuriyetlirining diqqitini jelip qiliwatqanliqi melum.

Shuning bilen bir waqitta yene, xelq'ara jemiyetmu mezkur döletlerning 15 yildin buyan musteqilliq musapisini dawamlashturiwatqan bolsimu, lékin démokratik islahatlarni yéterlik rewishte élip barmighanliqi we öktichilerge nisbeten qattiq qol chariler qollinilghanliqini tenqid qilinmaqta.

2005-Yili qirghizistanda yüz bergen lale inqilabi ukra'iniye we gruziyide ghelibe qilghan renglik inqilablarning dawami süpitide étirap qilinish bilen qirghizistan ottura asiya rayonining démokratik özgirishlirige tesir körsitish mumkinchilikige ige boldi. Gerche, hakimiyet öktichilerning qoligha ötken bolsimu, lékin bügünki künde mezkur memlikette qaytidin öktichilik heriketliri meydan'gha kélip, rayondiki yéngi bir siyasiy dawalghush dolqunini peyda qildi.

Mana mushundaq ehwal astida buningdin bir hepte ilgiri qazaqistan rehbiri nursultan nazarbayéf téléwiziye arqiliq, qazaqistan, qirghizistan, özbékistan, tajikistan we türkmenistandin ibaret besh jumhuriyetni birleshtürüp," ottura asiya döletliri ittipaqi"ni qurush idiyisini qaytidin teshebbus qildi.

Yawropa birlikini modél qilidighan ottura asiya ittipaqi

Qazaqistan metbu'atlirining uchurliridin qarighanda, nursultan nazarbayéf "qazaqistan, özbékistan, tajikistan, türkmenistan we qirghizistanning ittipaqi ottura asiyaning parlaq kélechikini temin étidu" dep körsitip, rayon rehberlirini özining "ottura asiya döletliri ittipaqi"ni qurush heqqidiki teshebbusini oyliship béqishqa chaqirdi.

Uning qarishiche, ottura asiyada 55 milyon nopus yashaydu, bu en'giliyining nopusidin az bolsimu, biraq uning zémini yawropa ittipaqigha barawer, ottura asiya ottura sherq bilen iqtisadi tereqqi qiliwatqan rusiye, xitay we hindistanning arisigha jaylashqan.

Nazarbayef néme üchün ottura asiya xelqlirige mundaq bir ittipaq kérek ikenlikini sherhlep, rayonning bundaq birlishishige pütünley asas barliqini körsitip," mezkur rayon héch terepke tayanmay turup, öz ashliq mehsulatliri bilen özini toluq teminliyeleydu, özini énérgiye jehettin we bashqa tereplerdin toluq teminliyeleydu, hetta, musteqil bazargha ige bolidu, eger mundaq bolsa, her qaysi jumhuriyetler özlirige néme kérek ikenlikini bilidu" deydu.

Qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéf ottura asiya döletliri ittipaqini qurush teshebbusini buningdin bir qanche yillar ilgiri otturigha qoyghan. Eyni waqitta, qirghizistan we özbékistan rehberlirining bu tekliplerning paydiliq ikenlikini mu'eyyenleshtürgenliki xewer qilin'ghan idi. Nazarbayéf mezkur ittipaqning birlikke kelgen siyasiy, iqtisadiy, pul-mu'amile bashqa sistémilirini öz ichige alghan layihilirini otturigha qoyghan.

Nazarbayéfning axbarat bayanatchisi érlan bayjanop, qazaqistanning bashqa töt jumhuriyet bilen birlikte tawar, adem we mebleghlerning erkin heriketlinishi asasidiki birlikke kelgen iqtisadiy boshluq qurushni xalaydighanliqini tekitlep," bu yawropa ittipaqining modéligha yéqin, mezkur pilanning meqsiti rayonning bixeterliki , iqtisadiy tereqqiyati, siyasiy muqimliqi hem güllinishni temin étishtin ibaret" dep bildürgen.

Prézidént nursultan nazarbayéfning mezkur teshebbusi izchil tosqunluqqa uchrap kelgen bolup, gherb közetküchisi toni xalpinning qarishiche, bashqa ottura asiya rehberliri démokratiye we insan hoquqi jehettin öz döletliride yaxshilinish bolushni xalimaydu. Ular öz hoquqlirini tutushni xalaydu.

Ottura asiya döletliri ittipaqini qurush teshebbusi yéqinda tajikistanning paytexti düshenbide ötküzülgen ottura asiya alimliri, siyasiyonlirining yumilaq üstel söhbitidimu muzakire qilin'ghan bolup, tajikistan alimliri 15 yildin béri ottura asiyadiki her qaysi jumhuriyetlerning siyasiy, iqtisadiy , medeniyet hem bashqa jehetlerdin musteqil tereqqi qilish yoligha mangghanliqini körsitip, birlishish teshebbusigha qarshi chiqqan.

Qazaqistan rayondiki bashlamchi döletmu?

Gherb közetküchisi toniy xalpinning qarishigha asaslan'ghanda, qazaqistan mol énérgiye zapisigha ige bolup, u gherb döletlirining mebleghlirini özige ünümlük jelip qilmaqta, qazaqistan özining iqtisadiy tereqqiyat sür'iti , énérgiye zapisi we bashqa alahidilikliri bilen ottura asiya rayonidiki bashlamchi döletke aylinish éhtimalliqigha ige. Chünki, qirghizistan, özbékistan, tajikistanlar mundaq alahidiliklerge ige emes.

Elwette, ottura asiya rehberliri özlirining iqtisadini tereqqi qildurush shu'ari astida ottura asiya döletliri hemkarliq teshkilati, ottura asiya döletliri iqtisadiy gewdisi dégendek türlük birlik shekillirini qurghan bolsimu, lékin bularning ünümlirining yéterlik bolmighanliqi tekitlinip kelgen idi. Melumki, ottura asiyadiki qazaq, qirghiz, türkmen, özbék, Uyghur qatarliq milletler türkiy tilliq xelqler bolup, ular zor medeniyet ortaqliqigha ige.(Ümidwar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.