Уйғурларни бирдин артуқ бала алмаслиққа немиләр мәҗбур қиливатиду ?

Хитай һөкүмити тәшвеқатлирида пиланлиқ туғут сияситиниң уйғур елиниң нопусини контурул қилишта наһайити зор рол ойнаватқанлиқини қәйт қилмақта. Шундақла буниң мисали сүпитидә, уйғур елида аз санлиқ милләтләрниңму өзликидин бирдин артуқ бақла алмаслиққа қарап йүзлиниватқанлиқини көрсәтмәктә. Ундақта уйғурларниң пәқәт бирла бала елишиға немиләр сәвәб боливатиду?

Уйғур елидики пиланлиқ туғут комитетиниң йеқинда елан қилған бир доклатидин ашкарилинишичә, уйғур елиниң нопуси шиддәт билән ешип бериватқан болсиму, әмма уйғур елидә балиларниң туғулуш нисбити йилдин - йилға төвәнләватқан болуп, 2001 - йилида балиларниң туғулуш нисбити 17٪кә йеқин болған болса, бултур ٪ 16кә чүшкән. Мөлчәрлинишичә бу йил бу нисбәт йәниму төвәнләйдикән.

"Бир пәрзәнтлик болуш келишими"

Нөвәттә хитай һөкүмити хитайдин башқа милләтләрниму пәқәт бирла пәрзәнтлик болушқа, һәр хил етивар сиясәтлири арқилиқ риғбәтләндүриватқан болуп, буниң тәсиридә һазир уйғур елида уйғурларму хитай һөкүмити билән пәқәт бирла бала елишқа мунасивәтлик келишимләргә қол қоюватқан икән.

Тәңритағ тор бетидә өткән һәптә бу тоғрулуқ бир хәвәр берилгән иди. Хәвәрдә көрситилишичә, бултур бир йил ичидә уйғур елиниң һәр қайси вилайәт, шәһәр, наһийилиридә пиланлиқ "туғут шәрәпнамиси", "ялғуз пәрзәнт көрүш шәрәпнамиси" дин ибарәт икки хил гуваһнамигә еришкәнләр 590 миң аилигә йәткән болуп, буниң ичидә 85 миң аилә йеза қишлақлардики аз санлиқ милләт аилиликлири икән.

Бир балилиқ болуш вә турмуш сәвийиси

Хитай һөкүмити пиланлиқ туғут сияситиниң уйғур елидә нәтиҗилик елип берилғанлиқини санлиқ мәлуматлар билән елан қилиш билән биргә, хитай болмиған милләтләрниңму нөвәттә қанун йол қойған иккинчи вә үчинчи пәрзәнт елиш һоқуқидин өзликидин ваз кечишини, "аз санлиқ милләтләрниң турмуш еңиниң юқири көтүрүлгәнлики, уларниң туғуш мәдәнийитиниң тәрәққи қилғанлиқи" дәп тәшвиқ қилмақта.

Келишим вә униң елип келидиғини

Әмма радиомизға телефон қилған бәзи уйғурлар, хитай һөкүмитиниң пиланлиқ туғут сияситиниң уйғур елидә техиму қаттиқ йүргүзиливатқанлиқидин башқа, һәр қайси идарә органларда қиз аялларни хизмәткә алғанда, кечикип той қилиш, кечикип бала елиш һәмдә бирла бала елишқа охшаш мәзмунлардики келишимләргә қол қоюшни шәрт қилидиғанлиқи, әгәрдә бу келишимгә қол қоймиса яки хилаплиқ қилса, хизмитидин қуруқ қалидиғанлиқи һәм иқтисади һәм роһи бесимларға учрайдиғанлиқи, шу сәвәптин уйғурларму хитайниң бу хил пиланлиқ туғут сияситигә маслишишқа мәҗбур икәнлики билдүрмәктә.

Бәзи уйғурлар немә үчүн бир бала елишни таллиди?

Гәрчә хитай һөкүмитиниң пиланлиқ туғут қанунида, аз санлиқ милләтләрниң шәһәр аһалилириға икки бала елиш, йеза қишлақ аһалилириға болса үч бала елишқа рухсәт қилинған болсиму, әмма хитай һөкүмитиниң ялғуз бала алғанларни һәр җәһәттин мәнпәәтләндүрүп, бирдин артуқ бала алғанларни болса һәр хил имтиязлардин бәһриман қилмаслиқи иқтисадий әһвали анчә яхши болмиған аз санлиқ милләтләрни тәбий һалда пәқәт бирла ялғуз пәрзәнт көрүшкә йүзләндүргән болуп, бу уйғурларниң нопусиниң йеқинқи йиллардин буян көрүнәрлик төвәнлишигә сәвәп боливатқан амилларниң биригә айланған.

Чәтәлләрдә яшаватқан уйғурлар, уйғур елидики яш ата - аниларниң ялғуз пәрзәнт елишқа қарап йүзлиниватқанлиқдин әндишә туюватқан болуп, бу һәқтә хитайниң пиланлиқ туғут сияситигә наразилиқдин чәтәлгә чиқип кетишкә мәҗбур болған, германийидә яшаватқан бәш пәрзәнтлик бир уйғур ана мундақ диди:

• У мундақ деди
• Download story audio

(Гүлчеһрә)