Uyghurlarni birdin artuq bala almasliqqa némiler mejbur qiliwatidu ?

Xitay hökümiti teshwéqatlirida pilanliq tughut siyasitining Uyghur élining nopusini konturul qilishta nahayiti zor rol oynawatqanliqini qeyt qilmaqta. Shundaqla buning misali süpitide, Uyghur élida az sanliq milletlerningmu özlikidin birdin artuq baqla almasliqqa qarap yüzliniwatqanliqini körsetmekte. Undaqta Uyghurlarning peqet birla bala élishigha némiler seweb boliwatidu?

Uyghur élidiki pilanliq tughut komitétining yéqinda élan qilghan bir doklatidin ashkarilinishiche, Uyghur élining nopusi shiddet bilen éship bériwatqan bolsimu, emma Uyghur élide balilarning tughulush nisbiti yildin - yilgha töwenlewatqan bolup, 2001 - yilida balilarning tughulush nisbiti 17٪ke yéqin bolghan bolsa, bultur ٪ 16ke chüshken. Mölcherlinishiche bu yil bu nisbet yenimu töwenleydiken.

"Bir perzentlik bolush kélishimi"

Nöwette xitay hökümiti xitaydin bashqa milletlernimu peqet birla perzentlik bolushqa, her xil étiwar siyasetliri arqiliq righbetlendüriwatqan bolup, buning tesiride hazir Uyghur élida Uyghurlarmu xitay hökümiti bilen peqet birla bala élishqa munasiwetlik kélishimlerge qol qoyuwatqan iken.

Tengritagh tor bétide ötken hepte bu toghruluq bir xewer bérilgen idi. Xewerde körsitilishiche, bultur bir yil ichide Uyghur élining her qaysi wilayet, sheher, nahiyiliride pilanliq "tughut sherepnamisi", "yalghuz perzent körüsh sherepnamisi" din ibaret ikki xil guwahnamige érishkenler 590 ming a'ilige yetken bolup, buning ichide 85 ming a'ile yéza qishlaqlardiki az sanliq millet a'ililikliri iken.

Bir baliliq bolush we turmush sewiyisi

Xitay hökümiti pilanliq tughut siyasitining Uyghur élide netijilik élip bérilghanliqini sanliq melumatlar bilen élan qilish bilen birge, xitay bolmighan milletlerningmu nöwette qanun yol qoyghan ikkinchi we üchinchi perzent élish hoquqidin özlikidin waz kéchishini, "az sanliq milletlerning turmush éngining yuqiri kötürülgenliki, ularning tughush medeniyitining tereqqi qilghanliqi" dep teshwiq qilmaqta.

Kélishim we uning élip kélidighini

Emma radi'omizgha téléfon qilghan bezi Uyghurlar, xitay hökümitining pilanliq tughut siyasitining Uyghur élide téximu qattiq yürgüziliwatqanliqidin bashqa, her qaysi idare organlarda qiz ayallarni xizmetke alghanda, kéchikip toy qilish, kéchikip bala élish hemde birla bala élishqa oxshash mezmunlardiki kélishimlerge qol qoyushni shert qilidighanliqi, egerde bu kélishimge qol qoymisa yaki xilapliq qilsa, xizmitidin quruq qalidighanliqi hem iqtisadi hem rohi bésimlargha uchraydighanliqi, shu seweptin Uyghurlarmu xitayning bu xil pilanliq tughut siyasitige maslishishqa mejbur ikenliki bildürmekte.

Bezi Uyghurlar néme üchün bir bala élishni tallidi?

Gerche xitay hökümitining pilanliq tughut qanunida, az sanliq milletlerning sheher ahalilirigha ikki bala élish, yéza qishlaq ahalilirigha bolsa üch bala élishqa ruxset qilin'ghan bolsimu, emma xitay hökümitining yalghuz bala alghanlarni her jehettin menpe'etlendürüp, birdin artuq bala alghanlarni bolsa her xil imtiyazlardin behriman qilmasliqi iqtisadiy ehwali anche yaxshi bolmighan az sanliq milletlerni tebiy halda peqet birla yalghuz perzent körüshke yüzlendürgen bolup, bu Uyghurlarning nopusining yéqinqi yillardin buyan körünerlik töwenlishige sewep boliwatqan amillarning birige aylan'ghan.

Chet'ellerde yashawatqan Uyghurlar, Uyghur élidiki yash ata - anilarning yalghuz perzent élishqa qarap yüzliniwatqanliqdin endishe tuyuwatqan bolup, bu heqte xitayning pilanliq tughut siyasitige naraziliqdin chet'elge chiqip kétishke mejbur bolghan, gérmaniyide yashawatqan besh perzentlik bir Uyghur ana mundaq didi:

• U mundaq dédi
• Download story audio

(Gülchéhre)