Xitay hökümet emeldarliri perzentlirini chet'ellerde qaysi pul bilen oqutiwatidu ?
2004.11.22
Amérikida neshir qilinidighan "uluq ira géziti" de bérilgen melumatta éytilishiche, hazir xitayda emeldarlarning chet'elde oquwatqan yaki olturaqlashqan uruq-tughqanliri arqiliq, chet dölet bankilirigha pul yötkesh ehwali nahayiti omumlashqan. Ular hetta chet'ellerge yiligha nechche yüz minglap pul ewetip, perzentlirining bayashatliq ichide oqushigha shara'it yaritip bermekte.
Pul nedin kélidu?
Mesilen xunen ölkisining intizam tekshürüsh orginida ishleydighan bir rehbiri kadir chet'elde oquwatqan qizi üchün yiligha 50 ming amérika dolliri ewetip bergen. Xunendiki bir teshwiqat bölüm bashliqi en'giliyide oquwatqan qizigha her yili 200 ming yü'en pul ewetip béridiken. Munasiwetlik melumatlargha qarighanda, bu xil ehwal hazir xitayning hemmila yéride mewjut bolup, inkar qilishqa bolmaydighan bir emeliyetke aylan'ghan.
Ademni chongqur oygha salidighini shuki, ayliq kirimi cheklik bolghan xitay emeldarliri qandaq qilip balilirining chet'ellerde oqushi üchün bunchiwala köp pul éshinalaydu? bu pullar zadi nedin kelgen? nyo-yorkta turushluq xitay démokratiyichisi tang efendi bu heqte öz oy - pikirlirini bayan qilip munda1q dédi:
"Hazirqi mesile shuki, normal a'ilidikilerning iqtisadiy kirimi we iqtidari nahayiti cheklik bolup, ularning bunchiwala pul chiqim qilip, balilirining chet'eldiki oqush pulini we turmush xirajitini chiqiralishi bekmu teske toxtaydu. Emeldarlarmu eger halal tapqan ish heqqi bilen balilirini oqutimiz deydiken, yémey - ichmey yiqqandimu bundaq jiq pulni tapalmaydu. Démek, nahayiti éniqki bu mesile xiyanet qilmishlirigha birip taqishidu. Xitayda hazir xiyanet we parixorluq mesilisi nahayiti éghir bolup, xelqning qattiq naraziliqini qozghimaqta. Bu xil ehwalda, achköz emeldarlar özlirining xiyanet qilip tapqan pullirini imkaniyet bar chet'ellerdiki bankilargha yötkeshni oylaydu. Bolupmu chet'ellerde oquwatqan baliliri arqiliq bu pullarni nahayiti qolayliq bilen yoshurup qalalaydu. Dimek bu peqet oqush puli ewetish mesilisila bolup qalmay, belki chiriklikning nahayiti éghir bir mesilige aylan'ghanliqini körsitip béridu."
Ikki xil arqa körünüshtiki oqughuchilar otturisidiki perq
Söhbet jeryanida, xitay démokratiyichisi tang efendi yene chet'ellerge chiqip oquwatqan addiy puqra a'ilisidin kélip chiqqan oqughuchilar bilen rehbiri kadir a'ilisidin kélip chiqqan oqoghuchilarni sélishturup mundaq didi:
"Perq nahayiti éniqki adettiki a'ilidin kélip chiqqan oqughuchilar chet'elge chiqqandin kéyin oqushini dawamlashturush üchün japaliq ishleshke mejburi bolidu, ulardawamliq halda yérim ishlep, yérim oquydu. Ata-anisi memliket ichide hoqoqdar bolghan oqughuchilar bolsa, hergizmu ishlep japa tartmaydu, kélipla nahayiti yuqiri derijilik turmush sewiyiside yashiyalaydu. Bayashatliq ichide oqushini yildin - yilgha dawamlashturalaydu. Démek, bu xil perqtinmu shuni köriwalghili bolidiki memliket ichidiki chiriklik mesilisi ademni chöchütkidek haletke yetken."
Bir Uyghurning qarishi
Gérmaniyide yashawatqan Uyghur pa'aliyetchisi agahi ependi mezkür mesile heqqide ötküzgen söhbet jeryanida, öz köz qarashlirini mundaq bayan qildi:
Xitayning yéngi siyasiti
Xitay agéntliqi teripidin bérilgen melumatlargha qarighanda, hazir xitayda chiriklikning aldini élish üchün, rehbiri kadirlarni nazaret qilish tüzümi yolgha qoyulghan, bolupmu baliliri chet'ellerde oquwatqan emeldarlar özlikidin yilliq kirimini yuqirigha doklat qilish dégendek belgilimiler békitilgen. Lékin, xitay démokratiyichisi tang efendi "bu xil chare - tedbirler arqiliq chiriklik mesilisini tosup qélish hergizmu mumkin emes" dep tekitlep, " komunist xitay peqet öz qurulmisini özgertkendila, andin bu xil ehwalning aldini alalishi mumkin" dep bildürdi.(Méhriban)